Crkva svetog Nikole u Pećkoj patrijaršiji

Pećka patrijaršija

Pećku patrijaršiju čini kompleks od četiri crkve i priprata kojom su povezane. Crkve su posvećene svetim apostolima, svetom Dimitriju, Bogorodici Odigitriji i svetom Nikoli. Nekada je postojala i Velika kula zvonara koja nije sačuvana. Kada je Žiča postala nesigurna zbog upada mnogih plemena, sedište srpske patrijaršije je premešteno u Peć, u vreme arhiepiskopa Arsenija sredinom 13. veka. Nacrte za Pećku patrijaršiju dao je Sveti Sava a njegovi naslednici su tu zamisao ostvarili.

Arhiepiskop Danilo II je između 1330. i 1337. sagradio sa južne strane Svetih Apostola hram posvećen Bogorodici Odigitriji i malu crkvu posvećenu svetom Nikoli, koja se oslanja na južni zid Bogorodičine crkve. Zatim je podigao i monumentalnu pripratu a ispred nje kulu. Danilo II umro je u noći između 19. i 20. decembra 1337. godine a njegovi naslednici nastavili su dalje uređenje Pećke patrijaršije i svih njenih crkava.

Crkva svetog Nikole je po arhitekturi jednobrodno zdanje, sagrađeno od opeke i kamena. Ispred zapadne fasade crkve, kao i uz deo južnog zida Bogorodičine crkve nalazio se otvoreni trem. Kako je vremenom zaenjen drugim neodgovarajućim, prilikom restauracije Pećke patrijaršije 1932. godine je uklonjem. U prostor nekadašnjeg trema, pred ulazom u Crkvu svetog Nikole smešten je ćivot patrijarha Maksima.

Sveti Nikola vraća vid kralju Stefanu Dečanskom, Pećka patrijaršija

Nije sasvim sigurno da je Crkva svetog Nikole bila ukrašena freskama u 14. veku, mada tragovi starih fresaka na južnom zidu upućuju na takvo razmišljanje, dok se u biografiji Danila II pominje samo da je bila ukrašena. U natpisu nad ulaznim vratima sa unutrašnje strane piše da je crkva „popisana“ po nalogu i trošku patrijarha Maksima krajem 1673. godine ili do jeseni 1674. godine. U ovom natpisu ne pominje se ime umetnika, ali je poznato da je crkvicu svetog Nikole oslikao zograf Radul, najpoznatiji umetnik sedme i osme decenije XVII veka. Njegove zidne kompozicije ne nose u sebi vrhunske umetničke vrednosti ali zanimljiva tematika čini ih posebnim. Južni zid posvećen je ktitorskoj kompoziciji koja prikazuje patrijarha Maksima koji u prisustvu svetog Nikole pristupa Hristu. Na suprotnom, severnom zidu, Radul je prikazao Stefana Nemanju kao monaha, Svetog Savu i arhiepiskope Arsenija I i Danila II.

Ono što čini posebnu zanimljivost Radulovog zografskog umeća u ovoj crkvi svakako je opširan ciklus, od čak dvadeset pet kompzicija, posvećen životu i čudima svetog Nikole. Među čudima svetog Nikole dve kompozicije u oltaru psećene su kralju Stefanu Dečanskom, kome sveti Nikola vraća vid u zatočeništvu u Carigradu. Tu je takođe i jedna manja celina o Čudu svetog Nikole sa Polovcem, koja svedoči o jakom ruskom uticaju na tadašnje slikarstvo u Srbiji. Ovih pet slika na svodu naosa upozoravaju da zaveti koji se daju pred ovim svetiteljem moraju biti ispunjeni, pa je tako sveti Nikola oštro kaznio Polovca koji nije hteo da plati za otkup.

Sveti Nikola, Pećka patrijaršija

Celina o svetom Nikoli zanatski ne spada u vrhunska dela, proporcije su poremećene, kompozicije su pojednostavljene a boje skromnijeg izbora. Kao da i u umetničkom smislu duh zografa i naroda opada i najavljuje velike poremećaje koji pristižu:. Uskoro, petnaestak godina kasnije, dolazi do sloma i Velike seobe pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem, kada nastaju nova mračna vremena za srpske svetinje i nard koji kreće put severa u potragu za utočištem.