Devet vekova Stefana Nemanje u Narodnom muzeju u Beogradu

Miroslavljevo jevanđelje, iluminacija – slovo R, Narodni muzej, Beograd

Zaveti i poruke. Stefan Nemanja – devet vekova, Narodni muzej, Beograd, oktobar 2013 – mart 2014.

Izložbom Zaveti i poruke. Stefan Nemanja – devet vekova Narodni muzej u Beogradu obeležava devetsto godina od rođenja Stefana Nemanje, rodonačelnika loze Nemanjića i utemeljivača srpske srednjovekovne države. Tokom izložbe na prvom spratu Narodnog muzeja koji je posle desetogodišnje pauze ponovo otvoren za javnost, iako u nerenoviranom prostoru, ali za potrebe ove izložbe adaptiranom, posetiocima će  biti omogućeno da sagledaju ne samo život i dela Stefana Nemanje, već i doba njegovih naslednika. Kroz najlepša dela umetnosti i zanata srednjovekovne Srbije, iz zbirki Narodnog muzeja, uz reprezentativne kopije najpoznatijih fresaka, posetiocima će biti omogućeno da u određenim terminima vide i Miroslavljevo jevanđelje, najstariji ćirilični ilustrovani rukopis. 

Sveti Simeon, Stefan Nemanja, Bogorodica Ljeviška, Narodni muzej, Beograd

Stefan Nemanja, jedan je od najznačajnijih srpskih vladara, čija vladavina predstavlja prelomni period u istoriji i kulturi srpskog naroda, ujedno je i jedan od utemeljivača Srpske pravoslavne crkve koja ga slavi kao Svetog Simeona Mirotočivog. Pored života i dela Stefana Nemanje, kroz najlepša dela umetnosti i zanata srednjovekovne Srbije iz zbirki Narodnog muzeja, izložbom je predstavljeno i doba njegovih naslednika.

Miroslavljevo jevanđelje

Obeležavanje ovog izuzetnog jubileja srpske kulture prilika je da se publici ponovo prikaže Jevanđelje humskog kneza Miroslava, brata raškog velikog župana Stefana Nemanje, poznato kao Miroslavljevo jevanđelje, koje je, kao najstariji srpski ilustrovani ćirilični rukopis, aktom Narodne skupštine 1979. godine proglašeno za kulturno dobro od izuzetnog značaja, a zatim 2005. godine upisano u Listu svetske kulturne baštine Uneska.

Miroslavljevo jevanđelje, Narodni muzej, Beograd

Miroslavljevo jevanđelje se čuva u Narodnom muzeju u Beogradu pod inventarskim brojem 1536. Pisano je na pergamentu i ima 181 list; u kožnom je povezu. Jedan od listova (br. 165), koji je ruski vladika Porfirije Uspenski odneo 1845-46. godine iz Hilandara, čuva se u Nacionalnoj biblioteci u Sankt Peterburgu. Zapis na poslednjem, 181. listu Jevanđelja govori da ga je poručio humski knez Miroslav, brat velikog župana Stefana Nemanje. Miroslavljevo jevanđelje je, verovatno, bilo namenjeno njegovoj zadužbini – episkopskoj crkvi svetog Petra i Pavla u Bijelom Polju na Limu, a pretpostavlja se da je tamo moglo biti ispisano i ilustrovano.

Iz zapisa na poslednjem listu se saznaje i ime dijaka Gligorija, koji se potpisao na još jednom mestu u knjizi, na listu 178, ovog puta kao Grigorije. U nauci su postavljene različite hipoteze o njegovoj ulozi u nastanku Jevanđelja. Smatra se da je mogao biti pisar ili minijaturista.

Miroslavljevo jevanđelje je pisano na staroslovenskom jeziku, srpske redakcije i raške ortografije. Po svom sastavu je jevanđelistar – bogoslužbena knjiga koja ima delove četiri jevanđelja raspoređene prema redosledu čitanja u toku crkvene godine. Osim jevanđeoskog teksta, ispred svakog čitanja ima ispisane alilujare.

Tekst Jevanđelja je pisan perom u dve kolumne, mrkom i crnom bojom, a većina naslova crvenom. Knjiga sadrži 296 minijatura crtanih perom, a zatim bojenih četkicom crvenom, zelenom, žutom i belom bojom i ukrašenih zlatom. Minijature su u obliku zastavica i inicijala. Kožni povez Jevanđelja nije prvobitan, već je verovatno iz XIV veka, a pretpostavlja se da je preuzet sa nekog drugog rukopisa.

Longin (?), Sveti Sava i Simeon, 16. vek, Narodni muzej, Beograd

Miroslavljevo jevanđelje pokazuje razvijen sistem knjižnog ukrasa, zasnovan na zapadnjačkoj i vizantijskoj tradiciji. Stil minijatura u osnovi je romanički, a sadrži i vizantijske uticaje. U njemu su zastupljeni inicijali karakteristični za romaničku minijaturu, često poreklom iz ostrvske (insularne) i pre-karolinške umetnosti, kao i jednostavniji inicijali vizantijskog porekla.

Miroslavljevo jevanđelje se čuvalo u manastiru Hilandaru do 1896. godine, kada ga je kralj Aleksandar Obrenović dobio na poklon od bratstva i doneo u Srbiju. Život Jevanđelja u muzeju započinje 1935. godine, njegovom predajom Muzeju kneza Pavla. Godine 2005. Miroslavljevo jevanđelje je upisano u Uneskovu listu Pamćenje sveta. Postalo je deo prepoznatljivog identiteta Narodnog muzeja, posebno zbog upotrebe minijature sa dve sučeljene ptice za logo Muzeja.

Jevanđelje dostupno posetiocima uz predavanje

U četvrtak, 07. novembra, u okviru izložbe Zaveti i poruke.Stefan Nemanja – devet vekova, svim posetiocima Muzeja Miroslavljevo jevanđelje biće dostupno na uvid od 12 do 20 časova. Istog dana u 18 časova, Branka Ivanić, muzejski savetnik Narodnog muzeja i dugogodišnji istraživač Miroslavljevog jevanđelja održaće predavanje O likovnom ukrasu Miroslavljevog jevanđelja.  Izložba posvećena rodonačelniku srpske države trajaće do 1. marta 2014. godine. Napominjemo da Narodni muzej ima dozvolu da samo deset dana godišnje izlaže njastariji ćirilični rukopis Miroslavljevo jevanđelje te predlažemo da ovu retku priliku ne propustite.

S.S.