Izložba: Jermenska crkva u Novom Sadu – izbrisana baština

Jermenska crkva u Novom Sadu – Izbrisana baština, Muzej grada Novog Sada

Autor: Ljiljana Lazić, istoričar umetnosti, muzejski savetnik

Lokacija: Zbirka strane umetnosti, Dunavska 29, Novi Sad

Svečano otvaranje: 15. maj 2014., 19 časova

Trajnje: 15. maj – 31. avgust 2014.

Izložba je posvećena sećanju na Crkvu Sv. Grgura Prosvetitelja – hram novosadskih Jermena, prvobitno podignut 1746. i ponovo obnovljen 1872. godine. Godine 1963, radi izgradnje Bulevara maršala Tita, Jermenska crkva u Novom Sadu je srušena, što je predstavljalo za stručnu javnost, ali i za veliki deo sugrađana neshvatljiv potez tadašnjih novosadskih urbanista. Jedan segment vredne kulturne baštine grada Novog Sada je zauvek izbrisan iz centralne gradske zone, ali ne i iz sećanja njegovih stanovnika.

Izložba i prateća knjiga Ljiljane Lazić pružaju uvid u istoriju jermenske zajednice čiji su članovi bili specifični po svom poreklu, tradiciji, verskom opredeljenju i ekonomskoj moći, a koji su svoje utočište pronašli u Petrovaradinskom Šancu još daleke 1739. godine.

Kako navodi autorka izložbe, Ljiljana Lazić, istoričarka umetnosti i muzejska savetnica, priča o novosadskim Jermenima – maloj zajednici koja je svoje utočište pronašla u  petrovaradinskom Šancu 1739. godine jedno je od onih poglavlja istorije Novog Sada koja se samo s vremena na vreme ponovo otvaraju i čitaju. Članovi ove zajednice bili su specifični po svom poreklu, tradiciji, verskom opredeljenju i ekonomskoj moći. U grad su stigli pod zaštitom Vatikana i jermenskog monaškog reda mehitarista. Uz njihovu pomoć i sopstvenim sredstvima, Jermeni su sredinom 18. veka podigli svoju prvu crkvu, upravo u vreme kada je Novi Sad stekao privilegiju slobodnog kraljevskog grada. U panorami Novog Sada Crkva Sv. Grgura Prosvetitelja se nije isticala veličinom i izgledom, ali je predstavljala jedini jermenski hram na širem geografskom području.

Novosadski Jermeni su prosperirali do polovine 19. veka. Iako je u najboljim vremenima kolonija dostizala tek sto članova, bio je primetan njihov doprinos ekonomskom jačanju grada. Nažalost, u bombardovanju grada 1849. godine, srušena je Jermenska crkva, a broj njenih vernika se drastično smanjio. Zahvaljujući upornosti jermenskih sveštenika-mehitarista i darežljivosti Marije Trandafil, hram je obnovljen 1872. godine. Iako je od kraja 19. veka u Jermensku crkvu ulazilo veoma malo vernika, građani su bili naviknuti na njenu fasadu i prisustvo starih sveštenika. Za starije generacije ovaj objekat je predstavljao simbol starog Novog Sada.

Jermenska crkva je posle rata pala kao žrtva urbanističkih zahvata na teritoriji grada, tako da je srušena oktobra 1963. godine. Ostao je deo jednog zida a poslednji kamen temelja iskopan je krajem 20. veka. Na mestu nekadašnjeg groblja, podignuta je neugledna ograda ispred koje, danas, stoji nadgrobni spomenik davno zaboravljene jermenske porodice.

Posle pola veka, novosadska publika će imati priliku, da se kroz izložbu i prateću knjigu ponovo sretne, a mlađe geenracije po prvi put upoznaju sa originalnim predmetima iz crkvenog enterijera, kao što su slike, knjige, crkveni tekstil i mobilijer koji su sačuvani u Muzeju grada Novog Sada.