Ključevi grada Beograda – Ključevi slobode

Ove godine obeležava se 150 godina otkako su turske vlasti predale ključeve grada knezu Mihailu Obrenoviću. Ovaj jubilej će biti centralni događaj tradicionalne manifestacije „Dani Beograda“, koje će biti održana od 16. do 19. aprila na Beogradskoj tvrđavi.

Nakon što je na Beogradskoj tvrđavi, 19. aprila 1867. godine pročitan sultanski ferman, poslednji turski zapovednik Ali Riza-paša predao je ključeve grada srpskom knezu Mihailu Obrenoviću i time zvanično oslobodio Beograd turske vlasti.

Srbija je pre samo 150 godina bila deo Otomanske imperije. De fakto nezavistan, ali de jure pod turskom vlašću, Beograd je i dalje bio pod upravom Ali Riza-paše.

Splet događaja u kojima su 1862. godine srpska i turska vlast u više navrata dolazile u sukob, probudio je u srpskom narodu želju za borbom. Situacija se, međutim, postepeno smirivala, nakon odluke kneza Mihaila da se bori diplomatskim putem.

Srpska delegacija sa knezom Mihailom u Carigradu, 1867.

Nakon što je kneževski predstavnik Filip Hristić poslat u London da objasni politički položaj Srbije i srpske zahteve, postaje izvesno da će se turska vojska povući iz velikog broja utvrđenja. Knezova odluka pokazala se ispravnom.

Tri godine kasnije veliki vezir Ali-paša javlja knezu Mihailu da sultan Abdul Aziz ustupa Srbiji sve gradove u kojima se nalaze otomanske posade, pod uslovom da se pored srpske na njima vije i turska zastava. Tom prilikom knez je pozvan u Carigrad da primi ferman lično od sultana, što se i desilo početkom 1867. godine.

Po povratku iz Carigrada, 4. aprila 1867. godine, kneza Mihaila je dočekao oduševljeni narod u velikom broju. Iste večeri priređena je bakljada kakvu prestonica do tada nije videla.

Turski paša predaje ključeve Beograda, crtež Adama Stefanovića

Nakon što je na Kalemegdanu, posle samo dva dana, 6. aprila (po julijanskom kalendaru), pročitan sultanski ferman, poslednji turski zapovednik Ali Riza paša predao je ključeve grada srpskom knezu Mihailu Obrenoviću i time zvanično oslobodio Beograd turske vlasti. Na ceremoniji su prisustvovali izaslanici i srpske i turske vlasti, a carski ferman pročitan je na oba jezika. Srpska zastava podignuta je pored turske, koja se i dalje vijorila sa zidina, a oduševljeni narod konačno je mogao da kaže: „Slobodni smo!“. Propraćena topovskim pucnjevima, primopredaja ključeva završena je kada se knez Mihailo popeo na svog konja i svečano ušao u grad, a za njim i jedna streljačka četa na čelu sa kapetanom Svetozarom Garašaninom, koja je smenila turske straže.

Posle preuzimanja Beograda, narednih dana su preuzeti i ostali gradovi. Tako je 10. aprila pešadijski kapetan Lazar Cukić primio Šabac, 12. aprila pešadijski major Ljubomir Uzun-Mirković je primio Smederevo, i 14. aprila je artiljerijski kapetan Milutin Jovanović preuzeo Kladovo.

Turski vojnici ostali su na gradskim ulicama i tvrđavi još mesec dana. Poslednji odred napustio je Beograd 24. aprila, a dan kasnije grad je napustio i poslednji turski komandant Ali Riza-paša. Odlazak turske vlasti ispraćen je radosnim poklicima naroda i pucnjevima srpske vojske. Beograd je bio slobodan.

Spomen-obeležje predaje ključeva Beograda na Kalemegdanu, foto: Đorđe Stakić, via Wikipedia, CC BY 3.0

Povodom stogodišnjice ovog istorijskog događaja, na mestu primopredaje, 1967. godine, postavljeno je “Spomen-obeležje predaje ključeva“. Načinjen u vidu kamenog bloka, na kome je vajar Mihailo Paunović izradio reljef prema crtežu Adama Stefanovića, savremenika ovog događaja. Na reljefu je prikazan turski paša kako predaje ključeve knezu Mihailu, dok se u pozadini vidi Sahat kula i minaret džamije, koja je u to vreme postojala u Gornjem gradu. Spomenik se nalazi sa desne strane od glavne staze na koju se stupa iz Knez Mihailove ulice, a mesto predavanja predstavlja nepokretno kulturno dobro kojim se na posredan način izražava značaj tog događaja.

Grad Beograd je za obeležavanje 150 godina od predaje ključeva grada i oslobođenja od turske vlasti pripremio bogat program. Tokom tri dana manifestacije, nizom koncerata i izložbi biće obeležen ovaj značajan datum srpske istorije.

Milica Obradović

Tekst je nastao u okviru projekta “Mapiranje skrivene kulturne baštine Beograda – Vodič kroz skrivenu baštinu beogradskih opština“, koji je sufinansiran iz budzeta Grada Beograda, Gradske uprave grada Beograda, Službe za informisanje. (UNS Press Centar  i Avant Art magazin)