Laura Barna: Bojenje reči (3) – Sve boje: CRVENO

Ovaj tekst objavljen je u Zborniku radova JEZIK, KNJIŽEVNOST I EMOCIJE, Alfa BK Univerziteta, Beograd, 2019, ISBN 978-86-6461-033-9, kao naučni rad koji je izlagan na Međunarodnoj naučnoj konferenciji Fakulteta za strane jezike BK Alfa Univerziteta: Jezik, književnost i emocije; 18. i 19. maj 2018.

Tekst je prilagođen za objavljivanje na portalu Avant Art Magazin i podeljen u četiri dela, koje možete pronaći klikom na LINK

Kako početi roman, prvu rečenicu? Crveni presek mi se nametnuo kao sasvim intrigantan naslov, a i dovoljno asocijativan. Ali prvu rečenicu i dalje nemam.
Imam naslove unutar glavnog naslova, kao pokrića za pokretačku rečenicu
ili besmislenost insistiranja na njoj. Dakle, crveno!“[1]

Laura Barna, Crveni presek

Donekle su i uloga boje, ali i igra reči, određeni naslovom dela, gde je konkretna boja – crveno – sastavni njegov deo, što je slučaj i sa ostalim mojim romanima o kojima danas govorimo. U sklopu naslova su: crno i belo. Boja iz naslova samo navodi na pojačanu pažnju za prepoznavanje nijansiranja ostrvâ kao samostalnih literarnih celina, ali i mogućeg načina sagledavanja radnje romana pomoću boja. Ovakvo metaforičko komponovanje hromatske skale izraženo kroz jezik može imati tek dodirne tačke sa poimanjem boje u slikarstvu, čija svojstva i značenja smo, upravo kroz likovne umetnosti, naučeni da prepoznajemo i stereotipno ih prihvatamo, docnije i proizvoljno određujemo. Ali boja može bojiti i reč gradacijom emocija pod uticajem velikih istorijskih dešavanja i okolnosti u kojima se događaji razvijaju, naravno, i skalom jačine primanja razvoja tih događaja a potom i manifestovanja, uslovljenih angažmanom pojedinaca ili grupacija: od stišanih do burovitih. I tada bojenje reči ima osobenu simboliku u kontekstu određenog pasusa ili poglavlja, ili može čak asocijativno pojačati intenzitet značenja i tumačenja izvesnih pojmova unutar književnog dela.

Prokrvljenost reči stoji kao crveni presek: belog i crnog, može biti: mesta i vremena, prošlog i sadašnjeg, i time je svesno pravljen jezički kontinuitet jezikom mešanja krvi i misli. Na taj način, sva četiri romana, koja danas pominjemo i spektralno analiziramo, mogu se pratiti kao curak nijansirane svetlosti određenih, odnosno namenski izabranih boja.

Dakle, sve boje crveno.

Crveni presek u svojoj osnovi priča je o ukrštaju dva vremena, gde akteri iz svakog od vremena, svojim tragičnim sudbinama otvaraju nove/stare tokove i deluje naizgled da se istorija ponavlja. Ali oni ipak prave sponu početka XX i početka XXI veka. Nad stolećima je u raskoraku, više gladan nego sit, nepravedno skrajnut i usamljen, začetnik srpskog umetničkog eksperimenta, impresionista Kosta Miličević (1877–1920). I koja bi boja mogla biti adekvatnije utočište za tako opsednutog i strastvenog modernistu u slikarstvu, njegovo telo-kuću, još jednu paradigmu tragizma u istoriji umetnosti, od – crvenog, boje polnosti, mladosti, izobilja, boje ljubavi, prokrvljenih gena i kodova, boje dominirajućeg ženskog elementa, boje prednjeg plana, pa i u društveno-socijalnom smislu.

Laura Barna, Crveni presek, Službeni glasnik, Beograd, 2015.

Žarišni presek boji u crveno prostor koji Miličevićevo telo sa mnogobrojnim sobama u različitim fazama zauzima: od rodne Vrake kod Skadra, beogradske Srpske crtačke i slikarske škole Kirila Kutlika, posle i Umetničko-zanatske škole Riste i Bete Vukanović, čiji će đak ostati do kraja života, Velesa kao inspirativnog likovnog utočišta koji će mu priuštiti legitimno zvanje: pejzažista, pa bečkog ateljea Hajnriha Štreblova kom će zakratko biti učenik (1899), minhenske umetničke škole Antona Ažbea, gde se pojavljuje sa pogrdnim zvanjem „nesvršeni student“ jer nikada nije uspeo da dobije stipendiju potrebnu za školovanje, do stanovnika praških parkova, trgova i memljivih haustora, i Beograda u kom je tragično okončao život u četrdeset i trećoj godini, upravo onako kako ga je i živeo: pronađen je smrznut, iznemogao, izgladneo, bolestan na tramvajskoj stanici Gospodarska mehana na Senjaku; nekoliko dana posle umire u bolnici u Vidinskoj ulici od zapaljenja pluća.

Ključno mesto u kom se Kosta Miličević zatekao za ratnih godina: Krf i ostrvo Vido, usloviće da uprkos stradanju to bude najproduktivniji period njegova stvaralaštva. Ali i novi presek u kom je crveno koncentrisano nabojem jakih emocija slike koju kao kruna završetka rata oslikava 1919. godine – „VIDO, ostrvo smrti“. Nastala u Prvom ratu, stradaće u Drugom, u nemačkom bombardovanju Beograda. I u bezumlju uništena slika, imaginativnim, gotovo harmsovskim slučajevima, koji više nalikuju na mozgovne igre, u romanu Crveni presek volšebno oživljava, puneći se živim bojama savremenika i savremenosti, i tako opredmećuje tragičnu prošlost i daje mogućnost iskajavanja grehova prethodnika. Time je crvenim do alarmantnosti pojačano upozorenje da je umetničko delo neuništivo i kad mislimo da je uništeno, jer je život Veliki Kreator nezamislivih čuda! A čuda proizašla iz snage umeća i htenja pojedinaca, nadilaze zlu kob, pa i onu ratnu – i Prvog svetskog rata, u kom je Kosta Miličević aktivno učestvovao kao ratni slikar, beležeći muku i stradanja slikovnim jezikom, ali i Drugog u kom u plamenu nestaju slikareve beleške, rađene napetim emocijama u gotovo somnambulnom stanju.

Vizionar, istinski slikarski posvećenik i boem velaskezovskog tipa i ophođenja, povučen u svoje unutarnje sobe, oslikava svetlosne trenutake ratnih stradalaštava, i konačno iskoračuje u realan, stvaran svet. Ali, kasno! Naslikavši „Vido“, Miličević se gasi, njegova gama posrebruje platno do zaslepljujućeg belila, i konačno, prepušta se bespomoćno bolesti i smrti – BELOM.

Ovo je i roman o pisanju romana i potrazi za građom o tragičnoj sudbini jednog od najzaslužnijih srpskih slikara novog doba, koji su upustili duh i dah moderne Evrope u Srbiju, zajedno sa „Grupom umetnika“, ali i sudbinama svih preosetljivih, nespremnih da zarad sitnih, trenutnih interesa izgube vekovima građen identitet. Ovo je i roman o ljubavima, nesporazumima, željama i nadanjima, emocijama isprepletenim kroz savremene ali i događaje iz prošlosti, koje pisac kao glavni akter kroz nametnutu mu igru, u koju je uvučen spletom gotovo nemogućih okolnosti, prikuplja i od njih gradi autentičnu priču prilagodljivu svakom vremenu.

Izvesni Matematičar u svom iznajmljenom stanu, u nekadašnjoj prvoj Srpskoj crtačkoj i slikarskoj školi na Dorćolu, otkriva sef sa sedam crteža, koje je Kosta Miličević crtao u kupeu Orijent ekspresa na putu iz Minhena za Beograd 1903. godine, kao predskazanje Velikog rata (1914–1918). Igrom kombinatorike, Matematičar bira saveznike ali i bizaran način, pa i mesto – rusku knjižaru u centru Beograda – gde će im ostaviti crteže, svestan da će ih tek oni, svojim jakim senzibilom i povezanim sudbinama, sklopiti u jednu sliku kao magični pazl – čuvenu sliku „Vido, ostrvo smrti“, vraćajući je u život, ali i istoriju umetnosti.

I nastavila se posthumno nepravda, nepriznavanje i nerazumevanje. Iako je bilo očekivano ali i pravedno, s obzirom na siromaštvo i nemaštinu u kojima je živeo i umro, veliki slikar nije sahranjen uz učešće prosvetnih i vojnih vlasti, a javnost je uskraćena za informaciju o odlasku sa umetničke scene začetnika srpskog impresionizma, jer njegova smrt nije zabeležena u domaćoj štampi.

Čuveni teoretičar umetnosti Teodor Adorno tvrdio je da umetničko delo može tumačiti jedino onaj ko ga različitim načinima sagledava, nikako njegov tvorac. Svesno, otvorenog uma i srca ulazeći u Crveni presek saznaćete koju slikovnu poruku dobijamo kada ljubav i samoću prevedemo u oblik geometrijskog tela. A njegov prostor možete potom sami bojiti svojim intimnim čulima. Pa i magičnom moći nijansi crevenog!

Uzimam stoga ključ i otvaram novi prostor: svoju sadašnjicu. I svim bojama bojim je u ZELENO!

[1] Barna, Laura: Crveni presek (2015). Beograad: Službeni glasnik, str. 9.