Mistra, sećanje na poslednjeg romejskog cara Konstantina XI

Ostaci tvrđave u Mistri, foto Aeleftherios,via Wikipedia CC BY-SA 3.0

Na samo desetak kilometara od Sparte, nalazi se veliko i čuveno arheološko nalazište Mistra, u čijem je podnožju i savremeno istoimeno i neveliko mesto. Srednjovekovni grad na obroncima visokog planinskog masiva Tajget (koji se proteže skoro 40 kilometara) nalazi se na Uneskovoj listi svetske kulturne baštine. Istorijat utvrđenog grada doseže u 13. vek, tačnije u 1249. godinu, kada je podignuto prvo utvrđenje, u vreme kaa  je Peloponez bio pod franačkom upravom, a nakon četvrtog krstaškog pohoda 1204. godine  i osvajanja Carigrada. Franci se nisu dugo zadržali u vlasti nad veoma neprijateljski nastrojenim grčkim i slovenskim stanovništvom, te je od 1262. godine Mistra sedište vizantijskog vojnog guvernera. U narednih stotinak godina Mistra se razvija i širi, a od 1348. godine postaje i sedište Morejske despotovine, pod upravom Manojla Kantakuzina, a od 1384. vladavinu Kantakuzina prekidaju Paleolozi koji Mistrom vladaju sve do 1460.godine. Pojedini izvori tvrde da je Mistra u poslednjim decenijama Romejskog cartva zapravo bila drugi grad po važnosti, posle Konstantinopolja (Carigrada).

Ostaci citadele u Mistri, foto via Pixabay

Konstantin XI Paleolog (Konstantin Dragaš), poslednji vizantijski car

Najznačajniji vladar Mistre (Morejske depotovine, autonomne vizantijske oblasti na Peloponezu) svakako je Konstantin Dragaš, poznat kao poslednji romejski car Konstantin XI Paleolog, i mlađi sin srpske princeze iz porodice Dragaš-Dejanović,  ujedno vizantijske carice Jelene Paleologine, supruge Manojla II Paleologa i majke dva cara – Jovana VIII i Konstantina XI. Konstantin XI je titulu despota Moreje dobio kao suvladar svog starijeg brata Todora, zajedno sa mlađim bratom Tomom, a upravo u Mistri, u crkvi svetog Dimitrija krunisan je za cara Vizantije. DMermerni dvoglavi orao u ovoj crkvi i danas postoji kao simbol mesta na kome je car krunisan. Konstantin Dragaš, car Konstantin XI Paleolog herojski je poginuo u odbrani Carigrada 1453. godine, a Mistra je pala pod tursku upravu 1460, a tokom grčkog rata za nezavisnost, Mistra je oslobođena 1821. godine. Ipak, to je nije spaslo od propasti, jer je 1825. Ibrahim paša spalio grad, a osnivanjem moderne Sparte, 1831. godine, Mistra je zaboravljena i napuštena.

Na lokalitetu Mistre ima mnogo toga da se vidi. Ogroman prostor natkriljuje franačko utvrđenje, ispod koga se nalazi Gornji grad, koji je kao i  Donji grad u podnožju, okružen bedemima. U Gornjem gradu svoje mesto je našla i monumentalna palata, čiji jedan deo potiče iz vremena vladavine Franaka, a drugi deo iz kasnijih perioda. O živom vizantijskom nasleđu govori i sedam sačuvanih crkava, sve iz perioda od 13. do 15. veka, među kojima je i, danas ženski, Manastir Bogorodice Pantanase. 

Manastir Bogorodice Pantanase, Mistra, foto Ed88, via Wikipedia CC BY-SA 3.0

Manastir Bogorodice Pantanase. 

Okružen bujnom vegetacijom i stablima badema, Manastir Bogorodice Pantanase, kao i krajolik u kome se nalazi, oduzima dah posetiocima.  Manastir je 1428. godine osnovao glavni ministar poslednjeg despota Moreje Konstantina Dragaša, Janis Frankopulos i jedini je stalno nastanjen manstir u ovom području. Ujedno, ovo je poslednji manastir osnovan u Morejskoj despotovini pre pada pod tursku vlast. U arhitektonskom smislu, ostvaren je čudesan spoj gotičkog i vizantijskog stila, a prostorom dominira glavna, dvoetažna crkva sa spoljašnjim tremovima i zvonikom. Freske su datirane oko 1430. godine i očuvane su na gornjem nivou, u oltarskom delu. Freske u donjem nivou su iz XVIII veka.

Poseta Mistri svakako je jedinstveno iskustvo optočeno istorijom, koje u sebi spaja prirodne lepote i uzbuđenje koje donosi otkrivanje kulturne baštine. Mistra nas podseća i na slavne, ali i poslednje dane Vizantije, na vladara čija majka je vodila poreklo od Nemanjića, a on sam položio život u poslednjoj odbrani hiljadugodišnjeg Romejskog carstva od najezde koja je zauvek promenila Evropu.

S.Spasić