Moda srednjovekovne Srbije – Zlatni pojas i svita biserna (2)

Odeća običnih ljudi, Porod Kainov i blagosiljanje Sita, Dečani, 14. vek, foto © dokumentacija Artis centar, Beograd

Poput Vizantije, i na srpskom dvoru vladala su određena pravila koja su regulisala način odevanja. U zakoniku cara Stefana Dušana pojedine odredbe bave se odećom. Pojas izrađen od mnoštva pozlaćenih ukrasa i optočen biserima bio je znak vlasteoskog dostojanstva koji je car dodeljivao svom plemstvu. Pored dragocenog pojasa, još jedan odevni predmet koji je vladar dodeljivao plemstvu bila je svita, veliki ogrtač izrađen od skupocenih tkanina i često optočena draguljima i biserima. Legendarni Zakonik cara Dušana iz sredine 14. veka propisuje da zlatni pojas i svita biserna nakon smrti vlastelina ostaju u nasleđe njegovom najstarijem sinu, dok se konj i oružje koje je pokojnik za života koristio, imaju predati caru.

Dušanovo zakonik nas, takođe, obaveštava da su stroge kazne propisane za onoga ko drugome skine kapu sa glave. U svom nastojanju da uredi prilike na srpskom dvoru, despot Stefan Lazarević je propisao da se na dvoru ne sme psovati, a odeća njegovih dvorjana ne sme biti neuredna. Ovakve odredbe jasno ukazuju da srpski dvor poznaje svojevrsni dres-kod, i da odeća ima posebno statusno značenje, odnosno da se očekivalo odevanje primereno specifičnim prilikama među kojima čast da se sedne za vladarsku trpezu svakako predstavlja svojevrsn ekskluzivitet.

Nadbedrenik, Silazak u Ad, svila, kraj 14. veka, Narodni muzej u Beogradu, foto © dokumentacija Artis centar, Beograd

Svakodnevno odelo srpskih vladara i vlastele, ali i ostalog stanovništva, nije se razlikovalo u osnovi, međutim vrednost materijala i broj ukrasa na odeći svedočili su o položaju onih koji su je nosili. Samo je najviše plemstvo moglo da poseduje odeću optočenu mnoštvom porubnih traka izrađenih od zlatotkanih tkanina, ili ukrašenu aplikacijama izvezenim zlatnom i srebrnom niti. Svojevrstan ukras na odeći bila su i dugmad, koja su tokom 14. veka po zapadnoevropskim uzorima ukrašavala rukave u gustom nizu sve do lakta. Pojedine gornje haljine su po persijskoj modi, pristigloj posredovanjem Vizantije na naše tle, imale dugačke prosečene rukave koji su slobodno visili, ili su bivali zadenuti za pojas.

Dužina odela takođe je govorila o statusu osobe koja ga je nosila. Imućniji ljudi srednjovekovne Srbije nosili su dugačke haljine, kavade i kuntuše, koje su u nekim slučajevima sezale i do tla, za razliku od zapadnoevropske mode 14. veka u kojoj sve više preovladava kratka muška odeća koja je naglašavala figuru.

Ženske haljine bile su široke, uskih  i dugačkih rukava, i duge do tla. Nosile su se potpasane oko struka uskim i bogato ukrašenim pojasem ili češće, slobodno puštene. Poseban deo ženske odeće činio je ukras za glavu, oglavlje. Plemkinje su pored svilenih i platnenih velova na glavama nosile krune ukrašene dragim kamenjem i biserima. Velike minđuše, oboci, zbog svoje težine i veličine nisu kačene na uši, već su niskama bisera bile povezane sa krunom ili počelicom. Udate žene pokrivale su svoj vrat maramom, ali je ona u nekim slučajevima, naročito u kasnijem periodu izostajala.

Mitra beogradskog mitropolita, vez Kantakuzine Branković, kćeri Đurđa Brankovića, 15. vek, Muzej SPC, Beograd, foto © dokumentacija Artis centar, Beograd

Razvoj odeće tokom 14. veka doveo je do složenijih krojeva i formi, krojački zanat je napredovao, a dobri krojači bili su veoma traženi. Moćna vlastela je pored skupocenih tkanina sebi obezbeđivala i usluge najboljih krojača. Novobrdski Zakon o rudnicima iz 1412. godine pruža nam dragocene podatke o delatnosti krojača i obućara na teritoriji Srbije. Pravi primer krojačkog umeća predstavlja sačuvana haljina kneza Lazara koja je sastavljena od dvanaest uzdužnih klinova, izrađena od brokata koji po tipu protkanih motiva odgovara tkaninama proizvedenim u italijanskom gradu Luki.

Izlaz na more i postojanje primorskih gradova poput Kotora, Bara i Budve, kao i neposredni kontakt sa Dubrovačkom Republikom, predstavljali su neprekidnu vezu srednjovekovne srpske države sa Mediteranom, a samim tim i velikim trgovačkim centrima Italije. Brojni luksuzni predmeti među kojima svakako vrlo skupocene tkanine, stizali su na trgove širom Srbije. Razvoj rudarstva tokom 14. veka i stvaranje velikih gradskih centara poput Novog Brda, značili su bogaćenje države i uvoz sve skupljih proizvoda. Godišnji uvoz tkanina za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića iznosio je neverovatnih 250.000 dukata. Među tkaninama koje su uvožene iz Italije bilo je svilenih pliševa i brokata izrađenih u radionicama Luke i Firence, lakih svilenih tkanina za postave, ali i finih vunenih tkanina i platna iz Flandrije. Skupoceno krzno, kao i tkanine od kojih je šivena odeća, bilo je lukzuz koji su sebi mogli da priušte samo najbogatiji. Krzna vuka, kune, kao i veveričje krzno, korištena su za postavljanje zimskih odela i kapa.

Molitvenik vojvode od Berija, Kalendar za januar, 15. vek, Muzej Konde, Šantiji©Photo. R.M.N. / R.-G. OjŽda – dokumentacija Artis Centar, Beograd

Karakterističan geografski položaj Srbije u srednjem veku izlagao ju je različitim kulturnim uticajima koji su se međusobno prožimali na njenoj teritoriji. Srpsko plemstvo prihvatalo je određene elemente zapadnoevropske, vizantijske i istočnjačke mode, i kombinovalo ih u sopstvenim stilovima raskošne odeće koja je krasila dvorane širom srednjovekovne srpske države. Različiti izvori svedoče visoku kulturnu svest koja je vladala na ovim prostorima tokom srednjeg veka. Otuda nećemo preterati ako kažemo da su se otmeno i raskošno obučeni plemići sa luksuznog božićnog banketa vojvode od Berija kakav nam prikazuje legendarna minijatura meseca januara iz čuvenog vojvodinog brevijara, mogli videti i na dvorovima srpskog kraljevstva i despotovine u poznom srednjem veku. Svi raspoloživi izvori jasno ukazuju da je na vrhuncu svoje ekonomske i političke moći aristokratska elita srednjovekovne Srbije za vladarsku trpezu sedala u raskošnom ruhu, onako kako to dolikuje pripadnicima visoke državne, vojne i crkvene hijerarhije.

Ako ste propustili prvi deo teksta, pročitajte ga OVDE

Vladimir Rodić 

©Artis Center