Narodni muzej u Beogradu – feniks srpske kulture
Ove 2015. godine, 10. maja, Narodni muzej u Beogradu obeležava 171 godinu od osnivanja. Zgrada je u rekonstrukciji, tužna desetogodišnja agonija oko obnove muzeja urušavala je ugled vodeće institucije kulture Srbije i jedne od najobimnijih zbirki u regionu. Posle skandala i propalih projekata, obnova je nastavljena i nedavno je i sat koji odbrojava vreme do završetka ovog velikog posla postavljen na zgradu muzeja, dajući novu nadu ljubiteljima ove matične muzejske institucije u zemlji.
Narodni muzej, i pored svega, radi koliko može u uslovima koji su takvi kakvi su. Zgrada je kao neka ogromna nevesta obučena u belo i optočena građevinskom skelom. Do skoro su u zgradi priređivane odlične izložbe i prateći programi. Zbog ove faze rekonstrukcije, to sada više nije moguće te Narodni muzej izložbene i druge aktivnosti organizuje u drugim prostorima.
Za svoj dan, Narodni muzej je pripremio svečanost u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu. U okviru nacionalne manifestacije “Muzeji Srbije deset dana od 10 do 10” čiji je osnivač i Narodni muzej, Galerija Matice srpske ugostiće dve reprezentativne izložbe.
Na izložbi “Svetlost u mraku Prvog svetskog rata” biće predstavljena vrhunska ostvarenja protagonista impresionizma: Nadežde Petrović, Mališe Glišića, Milana Milovanovića i Koste Miličevića iz kolekcija Narodnog muzeja u Beogradu, Muzeja savremene umetnosti u Beogradu i Muzeja grada Beograda. Prvi koraci moderne u Srbiji, isprepleteni sa mračnim ratnim godinama, prikazaće snagu i kreativnost ovih umetnika, bez obzira na tragične okolnosti u kojima se nalaze.
Izložba “Rubensovi krugovi” predstaviće deo kolekcije starih majstora iz Zbirke strane umetnosti Narodnog muzeja kroz priču o Antverpenu u 17. veku. Okosnicu ove izložbe čini delo Pitera Pola Rubensa “Dijanin povratak iz lova”, a biće izložena i dela četvorice flamanskih umetnika sa kojima je Rubens sarađivao. Kao dodatak u odnosu na izložbu koja je premijerno u Beogradu prikazana 2014. godine, biće izložena i dela naših umetnika koja su nastala kopiranjem Rubensa, takođe iz kolekcije Narodnog muzeja.
Rođendan Narodnog muzeja je i prilika da se podsetimo istorije ove institucije. Ukazom ministra prosvete Jovana Sterije Popovića, 10. maja 1844. godine osnovan je Muzeum serbski, koji je na jednom mestu trebalo da sabere starine i da ih za potomstvo sačuva. Bio je u sastavu Biblioteke Ministarstva prosvete, u početku nije imao svoje prostorije, a predmeti su čuvani u sefovima i ormarima Ministarstva.
Vrlo brzo je Muzeum postao mnogo više od skladišta koje čuva od zaborava. Postao je glavni reprezent kulture, istraživački centar i izložbeni prostor. Samo četiri godine po osnivanju, načinjen je prvi inventar muzeja, koji je sadržao ukupno 79 rednih brojeva (novac, povelje i diplome, rukopisne i štampane knjige, stari pečati, posude, statue). Prva muzejska postavka priređena je 1864. godine a mladi muzej je već tada preživeo i svoju prvu evakuaciju (1862) zbog napada Turaka. Upravljanje ovom institucijom usklađeno je ukazom kneza Aleksandra Karađorđevića iz 1853. godine – kada je uspostavljen “čuvar muzeja“, a to važno mesto povereno je Filipu Nikoliću. Posle njega ovaj odgovorni posao obavljao je Đura Daničić, koji je apelovao i da se izgradi posebna muzejska zgrada. Istorija Narodnog muzeja obiluje ličnostima važnim za našu istoriju, ali svakako je među njima važno pomenuti i “čika Tomu” – Tomu Miletića, poslužitelja koji je uvideo potrebu da se publika u muzeju vodi i tako je postao prvi demonstrator, odnosno prvi muzejski vodič u Srbiji. Muzej i Biblioteka bili su spojeni sve do 1881. godine, kada Mihailo Valtrović postaje upravnik muzeja. Iz današnje perspektive je zanimljiva i činjenica da su tih godina jedini zaposleni u muzeju bili upravnik Valtrović i čika Toma pokazivač.
Eksponati Muzeja smešteni u par prostorija, vađeni su iz sanduka i ormara kako bi bili pokazani probranoj publici. U vreme upravnika Valtrovića, prvog profesora arheologije na Velikoj školi, muzej postaje otvoren za sve, tokom čitave nedelje, osim ponedeljkom, kada se čistio. Mihailo Valtrović je organizovao i prvu tematsku izložbu skulptura Petra Ubavkića, 1882, kao i prvu izložbu slika Katarine Ivanović iste godine. Načinio je novu klasifikaciju muzejskih predmeta, preteču muzejskih vodiča i bio je najzaslužniji za zakon o starinama u Kraljevini Srbiji.
Muzej je 1891. godine dobio kompletnu zgradu Kapetan Mišinog zdanja i zdanje današnjeg Filološkog fakulteta. Već 1904. otvorena je prva muzejska postavka koja je predstavljala sve zbirke (Arheološko odeljenje sa lapidarijumom, Srednjovekovno odeljenje, Galerija slika, Vukova soba) i štampan je novi katalog.
Tokom Prvog svetskog rata, zgrada Muzeja znatno je oštećena, a muzejski fond je pretrpeo devastaciju. Među stradalim eksponatima je i čuveni Kličevački idol a među nestalim Arijadnin pehar. Posle rata, 1922. godine, Muzej se useljava u kuću Raše Miloševića. Godine 1933. Muzej ima sedam odeljenja, tri laboratorije, dva ateljea i 12 zaposlenih Iste godine kralj Aleksandar Karađorđević donosi odluku o ustupanju kraljevskog Novog dvora Muzeju. Uredbom o spajanju Istorijsko-umetničkog muzeja i Muzeja savremene umetnosti formiran je Muzej kneza Pavla.
Tokom Drugog svetskog rata, Muzej je bio sve vreme otvoren za posetioce, a 1944. godine menja ime u Umetnički muzej. Ime Narodni muzej vraćeno mu je 1952. godine kada je svečano otvoren za javnost u novoj zgradi na Trgu Repulike. Ova zgrada podignuta je 1903. godine za Upravu fondova, po projektu arhitekata Andre Stevanovića i Nikole Nestorovića. Današnji Atrijum i jedan deo zgrade dograđeni su 1930. godine. U bombardovanjima tokom Drugog svetskog rata zgrada je znatno oštećena. Posle obnove postaje adresa Narodnog muzeja čime je ova bogata kolekcija, koja se tokom svog razvoja selila čak jedanaest puta, dobila stalno mesto u Beogradu. Jedina rekonstrukcija muzeja izvedena je 1964. godine kada je ova građevina proglašena spomenikom kulture.