Overa umetnosti: Umetnička škola Kirila Kutlika

Laura Barna: Esejom protiv zaborava

Fotografije su preuzete iz kataloga izložbe:   Vučinić, Zdravko (ed). Kiril Kutlik – Srpska crtačka i slikarska škola. Beograd, Prodajna galerija Beograd, 2008.

Kiril Kutlik autoportret

Kiril Kutlik, Autoportret, oko 1892, ulje na šperu, privatno vlasništvo, Bratislava, Slovačka

Dok su se od druge polovine XIX veka u evropskim gradovima množile umetničke škole, otvarali privatni ateljei i akademije, a avangardni pokreti smenjivali jedan drugi, u našoj sredini moderna umetnost je u fazi oformljavanja pokorice, a tek prispela generacija umetnika uglavnom neshvaćena i bez uporišta, dok su njihove inovativne težnje i želja da slede evropska dešavanja s ignorancijom odbijane. Smatrano pre svega zabavom i dokoličarenjem viših, elitnijih slojeva društva, slikarstvo je u Srbiji s kraja XIX veka bilo i dalje u službi, pod jakim uticajem tradicije srednjovekovnih fresaka i reprezentativnih zidnih kompozicija, kao i predstava sa ikonostasa u crkavama i manastirima, religiozne namene i sadržine, ali i grandioznih istorijskih tema pod snažnim i kontrolisanim oreolom akademizma. Stoga grupa mlađih slikara, koji nastupaju na razmeđi XIX i XX veka, nemajući mesta gde bi se podučavali, a željni kreativnog impulsa i pokretačkog, od stega i tradicije oslobođenog stvaranja, privučeni modernističkim izazovima odlaze na studije u Beč, Minhen, Prag ili, ako im se posreći – Pariz. Ali se ipak vraćaju u maticu, uzduvavajući u svoje sredine vetrove koji se, jednom upušteni, više nisu mogli obuzdati.

Obaveštenje o roku prijema za Srpsku crtačku i slikarsku školu, jul 1895. Foto: AVU. SNG. Bratislava

Obaveštenje o roku prijema za Srpsku crtačku i slikarsku školu, jul 1895. Foto: AVU. SNG. Bratislava

Petog septembra 1895. godine, jedan stranac, Slovak Kirilo Kutlik (Cyril Kutlík, 1869–1900) upustio je nešto artističke oluje otvorivši u Beogradu prvu Srpsku crtačku i slikarsku školu na Kosančićevom vencu, čime počinje veliki zaokret u poimanju i prihvatanju umetničkih vrednosti i kriterijuma – nov period srpskog slikarstva. Pored odobravanja mlađe generacije slikara i vajara, povratnika iz evropskih centara gde su se obučavali i školovali, osnivanje prve umetničke škole kod nas nailazi na otpor starijih etabliranih likovnih umetnika, kritičara i teoretičara umetnosti, ali i vlasti, jer su svi očekivali da bi prvu umetničku školu mogao da osnuje ne stranac nego neki od tada značajnih srpskih slikara, kao što su Đorđe Krstić, Steva Todorović, Uroš Predić, Miloš Tenković, ili pak vajari Đorđe Jovanović ili Petar Ubavkić.

Uprkos administrativnim teškoćama, škola Kirila Kutlika u veoma skromnim uslovima i sa oskudnim sredstvima uspeva da zaživi i privuče grupu entuzijasta, koji su ujedno i njeni prvi polaznici: Kosta Miličević, Milan Milovanović, Dragomir Glišić i Borivoje Stevanović, nedugo potom, pristupaju joj i Nadežda Petrović i Ljuba Ivanović. Bili su to rodonačelnici srpskog modernog slikarstva, svak sa svojim osobenim senzibilitetom i individualnim stilskim izrazom.

Kiril Kutlik sa grupom učenika

Kiril Kutlik sa grupom učenika školske 1898/99. godine. Gornji red, sleva: Ljubomir Ivanović, Emil Rebrić, Milorad Vukajlović, Todor Naumović, i Ljubomir Gajić. Donji red. Mika Nikolić, Milorad Velicki, Emanuel Maša Muanović, Kiril Kutlik i dve nepoznte osobe. Foto: AVU. SNG, Bratislava

Interesovanje za Kutlikovu umetničku školu od početka je okupiralo različite slojeve mladih, čime se polako ali sigurno potiralo oveštalo shvatanje slikarstva kao buržoaske privilegije i zanimacije, prevodeći ga u ravnopravnu profesiju sa ostalim priznatim i cenjenim zanimanjima. Izveštaj urađen nekoliko meseci po njenom osnivanju govori da je redovno pohađa trideset učenika, ne samo Beograđana već i mladih iz cele Srbije.

Ipak, konačnu afirmaciju Srpske crtačke i slikarske škole odredila su dva događaja 1896. godine, kada je Ministarstvo privrede odvojilo izvesna sredstva za sufinansiranje novoosnovanih zanatlijskih kurseva. Ali pomaku u overi doprineli su pre svega kulturni pregaoci koji su dobrovoljno pristupali obuci i pripremi đaka, uglavnom ugledni profesori Velike škole.

Od samog početka, Kutlik je nastojao da pored muškog osnuje i žensko odeljenje, a što će mu poći za rukom tek 1897. kada školi pristupaju slikarke Nadežda Petrović i Mara Gligorijević, a već sledeće godine i Anđelija Lazarević, Draga Nikolić, Marija Grujić i druge. Većini njih, ovo će biti odskočna daska za dalja usavršavanja na nekoj od akademija u većim evropskim centrima.

Da je škola bila i društveno aktivna potvrđuje i prva organizovana izložba nakon premeštanja u Ulicu kralja Milana 62, u februaru 1896. na kojoj je Kutlik izložio svoje i učeničke radove, tematski i stilski sasvim drugačije od do tada uobičajenih. Ostalo je zabeleženo da je izložbu videlo oko 700 posetilaca, a interesovanje štampe je bilo neuobičajeno veliko za jedno takvo dešavanje, što govori o sveopštoj promeni klime i samog odnosa prema umetnosti, ali i svojevrsno priznanje, pa i podstrek mladim i talentovanim domaćim slikarima.

Kutlikovi učenici izlaze iz ateljea, tematski se obogaćuju, bojenom svetlošću rasvetljavaju paletu, eksperimentišu sa fakturom ali i kompozicijom, i nude nešto drugačije i novo – intimnije viđenje sveta i stvarnosti. Njihovi likovi više nisu mitski i istorijski junaci, nego ljudi sa ulice, oronuli starci i starice koji im poziraju za aktove, ili Cigani za psihološku razradu portreta.

Ulaznica za izložbu radova đaka slikarske škole i Kirila Kutlika,

Ulaznica za izložbu radova đaka slikarske škole i Kirila Kutlika, Foto: AVU. SNG, Bratislavaa

S vremenom i tenzije pojedinih kritičara Kutlikove škole, osobito metodologije njenog rada, polagano jenjavaju. Tako je zabeleženo da je jedan od najvatrenijih njenih protivnika, utemeljivač srpske arheologije Mihailo Valtrović, posetio Srpsku crtačku i slikarsku školu sa putopiscem Feliksom Kanicem, koji je te 1898. bio na proputovanju kroz Beograd i Srbiju.

Splet okolnosti učiniće da Kutlikova škola već posle treće godine izmeni svoju fizionomiju. Naime, mnogi od učenika potražiće utočište u inostranstvu, dok je neki napuštaju iz nezadovoljstva i neispunjenih očekivanja. Nadežda Petrović dobija stipendiju i odlazi u Minhen u atelje Antona Ažbea, Kosta Miličević se o svom trošku zapućuje u Prag, dok Dragomir Glišić i Borivoje Stevanović, ne nalazeći više satisfakciju da u njoj ostanu, demonstrativno napuštaju Kutlikovu školu i opredeljuju se za samostalan rad.

Konstantni otpor sredine i države uopšte, umnogome je iscrpeo Kirila Kutlika. Pri kraju snaga, ogrezao u alkoholizam, ophrvan usamljenošću, već uveliko bolesnih pluća, umire marta 1900. u trideset i prvoj godini.

Rafailo Momčilović, Dragomir Glišić, Borivoje Stevanović i Kiril Kutlik

Kiril Kutlik sa tri najbolja učenika u jesen 1898. godine, u fotoateljeu Jov. Hoke: Rafailo Momčilović, Dragomir Glišić, Borivoje Stevanović i Kiril Kutlik (sedi), foto: AVU.SNG, Bratislava

Srpsku crtačku i slikarsku školu, po odluci ministra narodne privrede Živana Živanovića i uz blagoslov Dvora, preuzimaju Kutlikovi učenici, bračni par Vukanović, Rista i Beta. Nastava je ubrzo, uz izdašnu državnu pomoć reorganizovana, a status škole podignut na viši, kvalitetniji nivo, te su njeni učenici po završetku uz dobijeno zvanje nastavnika crtanja i slikanja bili sasvim osposobljeni za praktičan rad i nastavnu delatnost.

Već 1902. godine škola je preseljena u vlastiti prostor u Kapetan-Mišinoj 13, prostranu zgradu sa ogromnim i svetlim ateljeima i sa modernizovanim inventarom. O velikom interesovanju polaznika govori i podatak da je te 1902/3. godine, školu pohađalo preko stotinu učenika različitih profilacija.

Godine 1905, uz redovne donacije države, Srpska crtačka i slikarska škola menja ime u Umetničko-zanatsku školu, s ciljem da se obnove i oplemene pojedini umetnički zanati.

Nakon završetka Prvog svetskog rata 1918, Umetničko-zanatska škola nastavlja da radi pod imenom Kraljevska umetnička škola, ali i dalje ostaje u rangu srednjih škola. Tek zaslugom vajara Tome Rosandića, istoričara umetnosti Milana Kašanina i slikara Mila Milunovića i Petra Dobrovića, 1937. konačno će prerasti u Akademiju likovnih umetnosti.
I kad je kasno, nije kasno!

Laura Barna

Podelite ovaj tekst

DeliciousDiggGoogleStumbleuponRedditTechnoratiYahooBloggerMyspace

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.