PALMIRA – svedok istorije u nestajanju

Palmira, Kolonada, foto: Bernard Gagnon, via Wikimedia Commons

Dok zanemeli i zapitani posmatramo reke ljudi koji u vozovima, brodovima, autobusima, pešaka naviru „s juga ka severu“, istovremeno ostajemo potreseni slikama rušenja istorijskih lokaliteta, mučnim scenama pretvaranja u prah nasleđa i vestima o stradanju pojedinaca koji su život posvetili očuvanju kulturne baštine, koji su i poslednjim sopstvenim snagama pokušali da zaštite ono što je opstalo vekovima. I začuđeni se pitamo da li je moguće da ništa ne može da se uradi, da niko nema rešenje za ovakvu sliku sveta, osim da se konstatuje da je još nešto srušeno, uništeno i spaljeno.

Početak milenijuma, dočekan uz veliku pompu, sa druge strane obeležile su i srušene statue Bude iz Bamijana. Danas ih retko ko spominje. Rušenja je bilo otkad je sveta i veka i malo je ostalo od antičkog sveta danas, što zbog zuba vremena, prirodnih potresa, ali i više zbog ljudske ruke.

Portret žene iz Palmire, 2. vek, Civico Museo Archeologico, Milano, foto: Carole Raddato

Palmira. Antičko nasleđe Sirije. Grčko ime u značenju „grad palmi“ za aramejski naziv grada Tadmora „grada urmi“. Tadmor je do ovog poslednjeg ratnog ludila živeo kao mali grad od tridesetak hiljada stanovnika u blizini antičkih ostataka, koji je najviše živeo od turizma.

Palmira se pominje još 2000 godina pre nove ere, kada je predstavljala trgovačko središte koje je povezivalo Mesopotamiju i severnu Siriju. U Bibliji se pominje kao Tadmor i kao Palmira, pustinjski grad koji je obnovio mudri car Solomon.

„Pustinjski biser“ kako je Palmira nazivana, nalazi se oko 200 kilometara severo-istočno od Damaska, u oazi okruženoj palminim drvećem (navodi se čak 20 različitih vrsta ovog lepog drveta).Izgrađena u oazi na pola puta između Sredozemnog mora na zapadu i Eufrata na istoku , povezivala je Orijent sa zapadnim svetom. Palmira je ostajala nezavisna teritorija čak i kada su nadirali narodi i preuzimali vlast u Siriji. U vreme rimskih osvajanja, Palmira je odolela Marku Antoniju koji nije uspeo da je osvoji, a postala je rimska provincija u vreme vladavine Tiberija i njen značaj je rastao sa razvojem trgovine između Rimskog carstva i Persije, Kine i Indije. Zlatni period Palmire u rimsko doba proteže se u drugom i trećem veku, kada je postala omiljen trgovački centar Rimskog carstva. Car Hadrijan posetio je 129. godine Palmiru i ostao zadivljen toliko da je proglasio slobodnim gradom i preimenovao je u Palmira Hadriana. Vek kasnije, Palmira je ponovo postala kolonija koja je plaćala porez Rimu.

Ostaci antičke Palmire, objavljeno 1914. godine, via Wikipedia

U Palmiri se govorio aramejski, a pisalo se na dva načina – monumentalnim pismom i mesopotamskim kurzivom, što govori o uticaju koji su na gradi imali i Istok i Zapad.

U ranom trećem veku Palmira se suočava sa slabljenjem trgovine, kada su Persijanci koji su okupirali područje oko Tigra i Eufrata zatvorili karavanski put koji je išao kroz Palmiru. Posle dvorskih ubistava, preotimanja vlasti, Palmirom vlada kraljica Zenobia, koja je tvrdila da je potomak Kleopatre i koja je u Palmiri osnovala dvor na kome je okupljala filozofe, naučnike i teologe. Njena vladavina dovela je do proširenja teritorije, osvajanja Male Azije i dobijanja nezavisnosti Palmire od Rima. Zenobija je premestila dvor u Antiohiju koju je osvojio Aurelijan. Kraljica je zarobljena i kao ratni trofej prikazana na paradi u Rimu, vezana zlatnim lancima. Postoje dve verzije o poslednjim njenim godinama provedenim u Rimu – po jednoj, živela je u luksuznoj vili koju joj je dao car, a po drugoj, izgladnela se do smrti ili se otrovala. Posle godinu dana od osvajanja, Palmira je uništena a stanovnici poubijani.

U 6. veku, Palmiru je delimično obnovio vizantijski car Justinijan, koji je podigao i nekoliko crkava, ali je veći deo antičkog grada ostao u ruševinama. Palmirom su zatim zavladali Arapi i prvi kalif Abu Bakr. Podignuta je tvrđava na vrhu planine koja se nadvija nad oazom.

Ni zemljotresi nisu preskočili Palmiru i jedan veliki, 1089. godine uništio je ono što je od ovog mesta ostalo. Palmira je pala u zaborav sve do 1678. godine kada su je „otkrila“ dva engleska trgovca. Istraživanja i arheološka iskopavanja počela su tek 1924. godine. UNESKO je Palmiru uključio u Listu svetske baštine 1980. godine.

Palmira danas ponovo nestaje, u novom ratu, naočigled čitavog sveta.

S.S.