“Marš na Drinu”, od Cerske bitke do danas

Stanislav Binički, kompozitor Marša na Drinu

Na stogodišnjicu početka Prvog svetskog rata, setimo se kompozicije koja takođe slavi sto godina od nastanka, a tokom kojih je izvođena mnogo puta i širom sveta. Svirali su je pop i rok bendovi, izvodili vojni orkestri, mnogobrojni horovi, trubači i drugi. Ponekad se ova kompozicija vezivala i za novogodišnje koncerte, od kojih ćemo pomenuti dva. Naime, pre izvesnog vremena, na društvenim mrežama se brzinom munje proširio navodni snimak Novogodišnjeg bečkog koncerta 1987, na kome slavni Herbert fon Karajan diriguje “Marš na Drinu“. Istina je da je, kao što bečka tradicija novogodišnjih koncerata nalaže, Karajan dirigovao Štrausov Radecki marš, a neko se dosetio da snimak nadsinhronizuje našim “Maršem na Drinu”. Drugo “novogodišnje” izvođenje bilo je stvarno, i to u sred Ujedinjenih nacija u Njujorku, kada je izvođenje hora Viva Vox izazvalo opštu polemiku da li je pesma “nacionalistička” ili nije, ignorišući činjenicu da “Marš na Drinu” Stanislava Biničkog spada u svetsko muzičko blago, a da je ujedno i najizvođenija kompozicija sa Balkana u svetu.

“Marš na Drinu” nastao je u tokom Cerske bitke 1914. godine. Na samom bojištu, a po nekim novijim podacima koje je tokom priprema za obeležavanje 100 godina od Prvog svetskog rata otkrio Zdravko Ranković, direktor Izdavačke kuće “Kolubara”, kompozitor i dirigent, vojni kapelnik Stanislav Binički komponovao je najpoznatiji srpski marš u Valjevu, gde se zatekao sa Vrhovnom komandom. Podatak o nastanku kompozicije ostavio je Dimitrije Đorđević, vojni muzičar, učenik i pratilac Stanislava Biničkog. On je u svojim zapisima tvrdio da je Binički napisao ovaj marš kada je Kombinovani puk, pod komandom omiljenog pukovnika Milivoja (Miloja) Stojanovića proterao preko Drine nadmoćniju austrougarsku vojsku. Pukovnik Stojanović, legendarni komandant Drugog gvozdenog puka “Knjaz Mihailo” učestvovao je u Cerskoj bici na ključnom mestu na Tekerišu, a poginuo je u jeku borbe u Kolubarskoj bici.

Kao kapelnik, Stanislav Binički vodio je orkestar Kraljeve garde i vojni orkestar. Zajedno sa vojskom prešao je i Albaniju, kada su izgubljeni svi instrumenti i note. Na Krfu, uz pomoć saveznika, orkestar je obnovljen a “Marš na Drinu” postaje obavezan deo repertoara.

“Marš na Drinu” je kasnije, na Solunskom frontu, ali i u vreme turneje srpske vojne muzike u Francuskoj dostigao ogromnu popularnost, pa su ga interpretirali i orkestri savezničkih armija. Zapisano je da je Drinska divizija 12. oktobra 1918. godine uz zvuke “Marša na Drinu” pobednički umarširala u tek oslobođeni Niš.

Scena iz filma “Marš na Drinu”, 1964.

Posle Drugog svetskog rata, “Marš na Drinu” postaje nepoželjna kompozicija i ostaje skoro zaboravljen sve do1961. godine kada je Ivo Andrić pozvan u Švedsku da primi Nobelovu nagradu za književnost. Andrić je u Stokholm poneo i ploču sa ovom kompozicijom koja je izvedena i tokom dodele nagrade. Tako je “Maršu na Drinu”, dramatičnoj kompoziciji koja dočarava jeku bitke i duh pobede, oduševila Šveđane toliko da je do današnjih dana tamo jedno od najslušanijih dela. Počeli su da je izvode mnogi bendovi, pop grupe koje su smatrale Marš na Drinu odličnom melodijom za ples. U to vreme u Jugoslaviji, “Marš na Drinu” je i dalje bio u mraku, sve do 1964. godine kada se, opet u Valjevu, čuju prvi taktovi ove melodije, tokom snimanja filma koji je uznemirio čitav politički vrh tadašnje Titove Jugoslavije. Reditelj Žika Mitrović uspeva da sa Avala filmom snimi film koji naziva upravo imenom ovog marša i koji i počinje i završava se ovom melodijom. Spektakularan film, uprkos naručenim negativnim kritikama i pokušajima da se nađe neki razlog da bude zabranjen, za samo mesec dana prikazivanja u Beogradu je videlo oko 270.000 ljudi. Svi rekordi gledanosti su oboreni, a u Puli tog jula 1964. godine, zahvaljujući profesoru Vojislavu Mokranjcu koji je note starog marša dao ansamblu Beogradskog garnizona, ova eksplozivna melodija zagrmela je Arenom.

Upravo od 1964. godine, kada se obeležavalo 50. godina od početka Prvog svetskog rata, ova čuvena koračnica ima i tekst, koji je napisao Miloje Popović Kavaja, pesnik, novinar i publicista, koji je tada bio i predsednik KUD “Ivo Lola Ribar” koje je trebalo da izvede kompoziciju.

Tako je “Marš na Drinu” ipak preživeo Brozova vremena, a onda su se ove kompozicije dosetili rok muzičari, prvi među njima vođa grupe Smak, Radomir Mihajlović Točak koji je 1987. odsvirao jednu hard rok verziju ove pesme. Pored Smaka, “Marš na Drinu” izvodili su mnogi rokeri, među njima i Džoni Štulić i Lajbah. Marš danas izvode mnogi orkestri, horovi, među njima i već pomenuti Viva Vox čije je izvođenje ove kompozicije u Ujedinjenim nacijama u Njujorku izazvalo i oduševljenje i negodovanje u isto vreme. I dok su jedni ignorantski tvrdili da je to izvođenje nekakva demonstracija nacionalizma, mnogima je zaigralo srce čim su prepoznali prve taktove najpoznatije melodije iz Prvog svetskog rata.

Ova kompozicija oslikava neustrašivost jedne vojske, univerzalnim jezikom govori o pobedi i snazi. Upravo tako univerzalna, kompozicija nosi u sebi taj pobednički duh i preživljava sva vremena i ostaje za ona koja dolaze, uprkos zaboravu, ideologijama, zabranama i neslaganjima.

S.Spasić