ENFORMEL – od pobune do pokreta

Branko Protić, Horizontalna kompozicija

Branko Protić, Horizontalna kompozicija, oko 1962, Kolekcija Đorđa Momirovića, Beograd

Povodom izložbe ENFORMEL iz kolekcije Đorđa Momirovića, u Kući kralja Petra I, Beograd, od 11. do 18. aprila 2016. godine. (Na izložbi Enformel prikazano je 24 slike umetnika – Branka Protića, Miće Popovića, Vladislava Šilje Todorovića, Vere Božičković Popović, Živojina Turinskog, Ljubomira Cvetkovića, Zorana Pavlovića, Dušana Gavele, Miodraga B. Protića, Ordana Petlevskog, Koste Bradića, Lazara Vozarevića Branka Filipovića Fila i Zorana Petrovića. Izložbu organizuju Udruženje Umetnost bez granica, Kuća kralja Petra I i Gradska opština Savski venac, autor izložbe je Nikola Kusovac.)

„Beogradski enformel pojavio se krajem pedesetih godina kao prirodna i spontana reakcija na prve znake alijenacije u našem društvu… To je klima na koju reaguje beogradski enformel – filozofija apsurda, fatalizam egzistencijalizma i anksiznost hladnog rata ulaze sa strane, da zaoštre i podstaknu procese koji su već otvoreni.“ (Lazar Trifunović, Enformel u Beogradu, katalog izložbe u Umetničkom paviljonu Cvijeta Zuzorić, Beograd, 1982)

Beogradski enformel jedna je od onih umetničkih težnji koja, gledano sa ove udaljene tačke od više od pedeset  godina, jeste obeležila umetnost 20. veka u tadašnjoj Jugoslaviji, a pre svega na beogradskoj likovnoj sceni. Istovremeno sa Medialom i njenim zagovaranjem „integralnog slikarstva“, povratka renesansnim modelima „spajanja nespojivog“, beogradski enformel dao je jedan novi pogled na slikarstvo i šta ono može da bude i predstavlja.

Vladislav Šilja Todorović, Sećanje na lepoše dane,

Vladislav Šilja Todorović, Sećanje na lepoše dane, 1971, Kolekcija Đorđa Momirovića, Beograd

Iako je kritika enformela u Beogradu bila bučna i izazivala brojne polemike, napade i žustre odbrane, napise i tumačenja o kraju umetnosti, o uništavanju vekovnog slikarstva, pa čak i vrlo otvorene konfrontacije ( kao što je  Milić od Mačve uzvikivao dalijevsku rečenicu „Enformelisti, poješću vas za doručak“), enformel je potrajao duže nego što se očekivalo, uz podozrenje političkih struktura i celokupne likovne javnosti. U toj drami raskida sa prošlošću i pristupom slici kao dekoru nekog ambijenta, u odbacivanju tradicije i navike prostora u kome nastaje, beogradski  enformel je ujedno raskinuo veze i sa srpskim posleratnim apstraktnim slikarstvom, približavajući se estetici apsudra, destrukcije, ali stvarajući poetiku koja će opstati i postati osnova i temelj nove srpske umetnosti. I kao što je slučaj sa Medialom koja je iz neformalnog druženja i zajedničkih akcija tokom decenija postala odrednica „grupe“, tako su beogradski enformelisti koji nisu  bili organizovna umetnička grupa, tokom vremena, iz pojedinačnog, samostalnog istraživanja na polju umetnosti, postali umetnički pokret. A taj umetnički pokret, koji kada su ga već njegovi protagonisti, pre svega Branko Protić, Mića Popović, Vera Božičković Popović, Zoran Pavlović, Branko Filipović Filo, Šilja Todorović, Živojin Turinski i Lazar Vozarević, napustili i prepustili sudu istorije,utabao je stazu postmoderne srpske umetnosti.

Mića Popović, Ironična slika 1963

Mića Popović, Ironična slika, 1963, Kolekcija Đorđa Momirovića, Beograd

Tek danas, sa istorijske distance, mi možemo biti „neopredeljeni“ i možemo ujedno voleti i figuraciju Mediale i destrukciju i poniranje u strukturu enformelista, a ujedno voleti i geometrijsku apstrakciju Decembarske grupe. Da smo na ove umetnike gledali u vreme kada su kao „grupe“ i „pokreti“ nastajali, možda bismo se opredelili samo za jedne od njih, verujući da je nemoguće, kako je jedan od protagonista enformela u Beogradu, Živojin Turinski, tvrdio, združiti ih.  Danas, oni svi čine jezgro posleratne srpske umetnosti i istorije umetničkog tragalaštva, osvajanja nepoznatog i poniranja u avanturu stvaranja novog. Današnje vreme možda više i ne očekuje to specifično traganje, ni značajne promene, ali one će opet u nekom trenutku doći. Zbog toga je važno sagledavati iznova umetničku praksu prethodnika i upoznavati okolnosti u kojima su nastajali pokreti i grupe, upoznavati težnje umetnika kroz vreme i kroz epohe i razumeti ih iz perspektive današnjeg vremena ali i onog u kome su stvarali, često u ratnom okruženju, u političkim i drugim okolnostima koje nisu bile „mekane“ ni „dobronamerne“, nekada iza gvozdene zavese, a uglavnom nasuprot tokovima „zvanične“, „državne“ umetnosti. Zato su izložbe enformela, Mediale, Zadarske grupe, Decembarske grupe, ali i prethodnika „Lade“, „Zografa“ i drugih pogled ka nama samima, ka onome što je u temeljima savremenog stvaralaštva. Pogled unazad uglavnom je i pogled unapred.

Lazar Vozarevic, Patina

Lazar Vozarević, Patina, oko 1959, Kolekcija Đorđa Momirovića, Beograd

Zato je za svaku pohvalu to što se ovih dana u Beogradu mogu upoznati slike kojih nema u muzejima, koje su u privatnom vlasništvu jednog iskrenog ljubitelja umetnosti i kolekcionara, gospodina Đorđa Momirovića, uspešnog poslovnog čoveka i osnivača Kompanije MONA koji je tokom decenija svog rada, kao dobrotvor i moglo bi se reći, mecena u onom renesansnom smislu, pomagao i pomaže srpsku umetnost i kulturu, ali pored toga je stvorio i izuzetnu privatnu kolekciju kojom od zabrava čuva naše umetnike. Ovo je primer i poziv i drugim velikim kolekcionarima, kojih čak i kod nas ima, da svoje kolekcije prikažu, da omoguće da se umetnička i stručna javnost susretnu sa delima o kojima su možda tek tu i tamo čuli i naslutili ponešto, a da i ostala publika, naročito mlađa, u trenutku kada muzeji ne mogu to da pruže, stekne uvid u one umetničke pojave i pojedince koji su činili i čine srž i ponos naše umetnosti, sa kojima smo osvajali svet i koji su svet donosili nama.

Suzana Spasić

Podelite ovaj tekst

DeliciousDiggGoogleStumbleuponRedditTechnoratiYahooBloggerMyspace

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.