Francusko poslanstvo u Beogradu: Ambasador francuskog ukusa

Ambasada Republike Francuske, Francusko poslanstvo, Beograd, foto: Dragan Bosnić

Piše: Tamara Ognjević

Romantični duhovi vole metaforu koja kaže da je epoha art nuvoa ili secesije potonula davne 1912. sa najluksuznijim i najvećim interkontinentalnim putničkim brodom „Titanik“. Ovaj legendarni „grad“ na vodi bio je u celini dizajniran u raskošnom, izrazito dekorativnom duhu secesije, tog prvog stvaralačkog previranja koje će se usprotiviti klasičnim akademskim kanonima. Novi stil art deko, koji će obeležiti dvadesete i tridesete godine minulog veka, dobiće svoje maksime u Krajslerovom oblakoderu u Njujorku i grandioznom putničkom brodu „Normandija“ čije je enterijere dizajnirao Rože-Anri Eksper, isti arhitekta koji je projektovao jednu od najlepših palata u Beogradu – zgradu Francuskog poslanstva kod Kalemegdana. Tako se u prestonici ratovima izmučene Srbije pojavio vodeći svetski umetnički stil u istom trenutku kada i u velikim svetskim metropolama. Pokazalo se da spoj srpskog mermera i francuskog ukusa daje simbiozu apsolutne elegancije, koja posmatraču naprosto zaustavlja dah.

Prema projektu koji je 1926. godine uradio glavni državni arhitekta Francuske Rože-Anri Eksper, istaknuti predstavnik art deko stila, u Beogradu je u periodu 1928-1933. podignuta zgrada Francuskog poslanstva. Smeštena na prostoru između današnjih ulica Gračaničke, Pariske i Kneza Sime Markovića, zamišljena je da unutar jedinstvenog objekta objedini službeni prostor sa kancelarijama i sedištem vojnog atašea (ulaz iz Pariske) i rezidenciju ambasadora (ulaz iz Gračaničke), te prekrasne vrtove, okrenute prema zgradi škole „Kralj Petar I“ i porti Saborne crkve, odnosno ka Ulici Kneza Sime Markovića.

Ambasada Republike Francuske, Francusko poslanstvo, Beograd, foto: Dragan Bosnić

Kosi nagib terena, na frontu dve ulice, gde je zgrada poslanstva podignuta, predstavljao je pravi izazov i za najboljeg arhitektu. Eksper je odlučio da ovaj problem reši masivnom osnovom zdanja, koje deluje pre kao fortifikacija nego kao prizemlje savremene palate, i stepenastom igrom neuporedivo lakših gabarita i formi u srednjoj i najvišoj zoni zgrade. Tako je na efektan način postignuta svojevrsna optička varka. Na geometrijski jednostavno definisanom objektu koje ima prizemlje, dva sprata i potkrovlje, srednja zona je raščlanjena centralno postavljenom polukružnom formom i trapezoidno oblikovanim krilima. Ovo je i najraskošnija zona zdanja u okviru koje se nalazi veliki balkon i fino klesani, plitki reljefi. Na fasadi drugog sprata i potkrovlja se pojavljuje piramidalna kaskada i pročelje bez ikakvog ukrasa, a da bi pogled posmatrača bio fiksiran za bronzanu grupu „Tri gracije“, koja kao kruna dominira vizurom ove elegantne palate sa fasadama od belog, venčačkog mermera.

Ukupna dekoracija eksterijera poslanstva, kao i njegovog prijemnog prostora na prvom spratu, svojevrsna je oda Francuskoj, njenoj kulturno-istorijskoj baštini, geografskim lepotama i prirodnim bogatstvima. Tako se iznad ulaza u rezidenciju ambasadora nalazi u bronzi odliven medaljon sa likom Marijane, koja je simbol Republike iz epohe Francuske revolucije, dok se na fasadi koja gleda ka Kalemegdanu, na polukružnoj formi, pojavljuju plitki reljefi sa personifikacijama Plodnosti, Igre, Muzike, Mira i drugim simbolima koji glorifikuju Francusku kao bogatu i prosperitetnu zemlju. U pročelju, iznad centralnog okruglog prozora ove polukružne forme uklesana je godina završetka radova na poslanstvu – 1933. Na fasadama se nalaze reljefi sa likovima galskog poglavice Vercengetoriksa, koga je Gaj Julije Cezar s mukom savladao u Galskim ratovima, srednjovekovne heroine Jovanke Orleanke koja je zaustavila Englesko osvajanje Francuske, frivolnog Luja XIV, kralja Sunce, koji je devizom „Država, to sam ja“ utemeljio osnovno načelo apsolutističke vladavine monarha, i mladog sankilota, nosioca Velike francuske revolucije 1789, sa karakterističnom kapom i trobojnom rozetom.

Deo enterijera Ambasade Republike Francuske u Beogradu, foto Dragan Bosnić

Eksterijer i enterijer prvog sprata poslanstva harmonizovani su na izuzetan način, jer ulaskom u prijemne prostorije namernik nastavalja da prati istorijske i simbološke „poruke“ kroz vajane ukrase koji mu nedvosmisleno sugerišu da se nalazi na komadu francuskog tla usred Beograda. Tako se nakon penjanja uz raskošno mermerno stepenište iz Gračaničke ulazi u četvrtastu salu za audijenciju koja nosi Eksperove omiljene reminiscencije na versajsku Salu ogledala, koju će ovaj arhitekta do detalja varirati u projektu svečane sale za ručavanje na „Normandiji“. U ovom prostoru koji sa jedne strane vodi u okrugli salon, a sa druge izlazi u mali, mermerni vrt, nalaze se amblemi sa ženskim figurama koje presonifikuju četiri francuske reke Senu, Ronu, Garonu i Loaru. Na tavanici je u plitkom reljefu predstava goluba mira sa maslinovom grančicom u kljunu, umetnička forma koja kazuje o miroljubivoj politici Republike u okviru koje diplomatska misija u inostranstvu ima svoje naročito mesto. Najvredniji umetnički predmet u ovom prostoru je veliki tepih namenski rađen u čuvenoj radionici „Goblen“ za Francusko poslanstvo 1944. godine, koji kao i sve pokretne i nepokretne umetničke kreacije nosi na sebi oznaku RF (RF), znak da su vlasništvo Francuske države.

Art deko stilizacija i otmena elegancija doživljava svoj vrhunac u okruglom salonu u koji se stupa kroz kolonadu devet metara visokih mermernih stubova. Salon je vanredno osvetljen visokim, uskim staklenim vratima smeštenim unutar polukružne forme, koja stvaraju utisak da će se prolaskom kroz njih zakoračiti pravo na Kalemegdan. Zidovi okruglog salona su prekriveni plitkim reljefima čiji simboli proslavljaju bogatstvo i kulturu Francuske, a naročito je zanimljiva gornja greda velikog kamina na kojoj su isklesani zodijački znaci. Prijemni prostor Francuskog poslanstva i danas ima originalne art deko lustere i lampe od kristala, a kada je početkom 21. veka dizajnerka Elen de Sen Pjer, unuka slavnog maršala Franša d’Eperea, preduzela restauraciju 5.500m², koliko ova zgrada obuhvata, te originalnog nameštaja i umetničkih dela, bio je to posao koji je zahtevao temeljno istraživanje osobenosti art dekoa, ali i istorijata zgrade. Tako su reljefi, Eksperovog velikog prijatelja i saradnika, francuskog vajara Karla Sarabezola u okruglom salonu i na fasadi iz Pariske ulice, bljesnuli novim sjajem, kao i ukupan ambijent unutar kojeg je stari nameštaj dobio nove tapacirunge, dok su se pojedini detalji, kao fini ornament na zidu velike trpezarije pojavili nakon što je sa njih skinuta boja kojom su u međuvremenu premazani. Mariliz de Kastalbažak, saradnica Sen Pjerove i rođaka slavnog modnog dizajnera, danima je sa grupom beogradskih studenata umetnosti pažljivo skidala debeli namaz bele boje sa fino modelovanog osnovnog sloja zida u trpezariji. Velika trpezarija danas oplemenjena detaljima u kobalt plavoj i boji kajsije jedna je od nekoliko prostorija koje sa nalaze na prvom spratu. Pored nje je intimnija mala trpezarija, Salon de Madam (Mali salon namenjen ambasadorovoj supruzi) i Salon d’ambassadeur (Ambasadorov salon, danas njegova kancelarija), kao i kabinet prvog sekretara ambasade.

Deo enterijera Ambasade Republike Francuske u Beogradu, foto Dragan Bosnić

Nedavna restauracija je Francuskom poslanstvu, arhitektonskoj mermernoj dami neprolaznog sjaja, vratila njen prvobitni lik, pa je sve u ovom zdanju naprosto oživelo. Od finih presvlaka od ševro kože i porcelana iz Sevra u velikoj trpezariji, preko stolica u stilu Frenka Lojda Rajta i art deko stočića u amabadorovoj kancelariji sa zidovima od plemenitog drveta, do ljubičastih fotelja u salonu ambasadorove supruge i fantastičnih „Rilmanovih“ lampi u maloj trpezariji. Iako nismo zavirili na drugi sprat i u potkrovlje, odnosno u onaj prostor koji je stan ambasadora i pomoćnog osoblja u poslanstvu, nema sumnje da je čitavo zdanje nadomak Kalemegdana uzbudljiva simfonija jednog od najelegantnijih stilova u umetnosti svih vremena – art dekoa.

Doslednost u spajanju kulturno-istorijskih poruka i estetike jednog umetničkog izraza zaokružena je i kontrastom u oblikovanju velikog i malog vrta. Dok je onaj mali sa svojim fontanama potpuno „okamenjeni“ mermerni predeo sa neke idealizovane art deko slike za koju je reljefe klesao poznati beogradski vajar Đuzepe Pino Grasi prema nacrtima Korčulanina Petra Palavičinija, dotle je veliki prava oaza naoko spontano izraslog drveća i šiblja čijim središtem dominira nedavno postavljeni bazen iz koga kupači imaju vanredan pogled na Sabornu crkvu i Patrijaršiju. Ovde se svakog 14. jula održava prijem pod otvorenim nebom povodom dana Republike Francuske. I dok gosti nehajno uz čašu najboljeg francuskog vina šetaju u hladu kestenja, breza i platana sigurno će naići na spomenik Luju Bartuu, francuskom šefu diplomatije koji je 1934. godine poginuo zajedno sa kraljem Aleksandrom I Karađorđevićem u Marselju. To je samo jedan u nizu memorijalnih podsetnika na kompleksne odnose dve zemlje u protekla dva veka.

Raskošna zbirka slika

U zgradi francuskog poslanstva u Beogradu se nalazi raskošna zbirka ulja na platnu, grafika, akvarela i tapiserija. Ovde se mogu videti dela vodećih francuskih umetnika kakvi su Pol-Rene Pulen, Žan Kroti, Pol Šarloa, Žak Lagranž, Iv Aliks, Luj Disur, Mariz L. Kolomb, Simon Mondan. Prema zakonu Republike Francuske poslanstva u inostranstvu mogu pozajmljivati umetničke predmete iz Nacionalnog fonda za savremenu umetnost u reprezentativne svrhe. Imajući u vidu karakterističan stil u kome je zgrada projektovana, diplomate su težile da biraju dela umetnika iz tidesetih i četrdesetih godina 20. veka. Tako su se među pozajmicama našle i dva vredne litografija Anrija Matisa i Raula Difija, dok je litografiju „Mrtva priroda“ Pablo Pikaso poklonio lično francuskom ambasadoru 1940, kada je boravio u Beogradu, najverovatnije na poziv svojih srpskih prijatelja Rastka Petrovića i Eriha Šlomovića. Budući da ova slika pripada takozvanom „Plavom periodu“ anegdota kaže da je povodom njenog darivanja priređen „Plavi koktel“ na kome su dame zamoljene da obuku plave toalete.

Fotografije: Dragan Bosnić

preuzeto iz:

 „Blago Srbije“, Mladinska knjiga Beograd, 2012.