Malta, ostrvo snova i vitezova
Tajnovito ostrvo, koje privlači svojim istorijskim i kulturnim nasleđem ostalim od mnogobrojnih osvajača, prava je slika i prilika Mediterana, na kome su se odvajkada susretale različite civilizacije, smenjivale kulture i mešali uticaji.
Maltu čini arhipelag ostrva od kojih su tri naseljena (Malta, Gozo i Komino) i dva nenaseljena (Kominito i Fiflia). Jedna je od najmanjih ali i najgušće naseljenih zemalja na svetu. Na svega tristotinak kvadratnik kilometara živi preko 400 hiljada stanovnika, koji zvanično govore malteški i engleski jezik. Malteški jezik je kombinacija čak sedam jezika, a najsličniji je arapskom. Ova država poreklo svog imena duguje feničanskom jeziku na kome je reč “malet” značila luka ili skrovište. I zaista, ovo skrovište u Sredozemlju, na izuzetno važnom strateškom položaju, na raskrsnici pomorskih puteva, privlačilo je mnoge: Feničane, Kartaginjane, Grke, Rimljane, Saracene, Arape, Normane, Francuze, Engleze… Prekretnicu u istoriji Malte napravio vladar Svetog rimskog carstva, Karlo Peti koji je dozvolio Vitezovima Reda Svetog Jovana da tu uspostave vojnu bazu.
Malteški vitezovi, hrabri borci i humanitarci
Vitezovi hospitalci ili “Jovanovci”, svoje poreklo vode iz vremena pre Prvog krstaškog pohoda, iz 1050. godine, kada je Republika Amalfi dobila dozvolu od egipatskog kalifa da osnuje bolnicu u Jerusalimu za pomoć bolesnim i siromašnim hodočasnicima svih veroispovesti. Bolnica je izgrađena na mestu nekadašnjeg manastira Svetog Jovana. Posle Prvog krstaškog pohoda hospitalci su postali viteški red. Zvanično priznat 1113. godine, Suvereni red Sv. Jovana jerusalimskog od Rodosa i od Malte delovao je sa Rodosa, gde je imao suverenost sve dok Rodos nisu osvojili Turci, 1522. godine. Car Karlo Peti seli vitezove na Maltu 1530. godine. Nakon Velike opsade Malte, 1565. godine, kada je 600 Malteških vitezova i nekoliko hiljada vojnika najamnika uspelo da odbrani zemlju od 200 brodova, 40.000 vojnika, 6000 janičara i 9.000 konjanika sultana Sulejmana Veličanstvenog, papa Pije Peti i španski kralj Filip II iskovali su ordenje pod nazivom Malteški vitez, koje je postalo najveće priznanje za herojstvo koje se dodeljuje za odbranu hrišćanstva.
Sa Malte je vitezove oterao Napoleon Bonaparta a mnogi su tada zaštitu našli kod ruskog cara Pavla Prvog, sina carice Katarine koji je čak postao i Veliki majstor Reda. Posle Rusije a do dolaska u Rim gde će se smestiti, Red ima privremena sedišta u Mesini, Ferari i Kataniji. U osamnaestom veku vitezovi su ostavili oružje i vratili se humanitarnoj ulozi – pomaganju bolesnima, starima, deci i izbeglim licima. Poznat je i podatak da su Vitezovi Jovanovci u vreme srpsko-bugarskog rata 1885. godine donirali srpskoj železnici sanitetski voz od deset kola koji je saobraćao na relaciji Beograd-Niš. Danas Red održava više od 200 bolnica po svetu a broji oko 13.500 vitezova i dama.
Porodica Romanov je od Reda 1799. godine dobila desnu ruku Svetog Jovana Krstitelja kao i ikonu Bogorodice – Odigitriju (Putevoditeljku) Filermsku (Filermosu) i delić Časnog krsta. To je sve čuvano u Zimskom dvorcu a posle Oktobarske revolucije ove relikvije stigle su u Srbiju. Bile su u posedu Ruske zagranične crkve, takozvanoh Karlovačkog sinoda. Poglavar ove crkve, mitropolit Antonije Hrapovicki poklonio je relikvije kralju Aleksandru I Karađorđeviću u znak zahvalnosti za gostoprimstvo ruskim emigrantima. Kada je izbio Drugi svetski rat, relikvije su sklonjene u manastir Ostrog ,a danas se Bogorodica čuva u Narodnom muzeju na Cetinju a druge dve relikvije u riznici manastira na Cetinju.
Čudesni kontrasti Malte
Posle Velike opsade Malte, na ostrvu je podignut novi grad nazvan po Velikom majstoru viteškog reda, Žanu de la Valeti. Valeta je prestonica Malte, a lokalno stanovništvo jednostavno je zove Il Belt, odnosno, Grad. Valeta ima mnogo spomenika od izuzetnog istorijskog značaja koje su na Uneskovoj listi svetske baštine. Među njima je Konkatedrala Svetog Jovana iz 1572. godine koja je i crkva vitezova Jovanovaca. U ovoj izuzetnoj crkvi, za koju je sir Valter Skot zapisao da ima “najupečatljiviji enterijer koji je ikad video” (a koji je uradio Matija Preti, jedan od najboljih umetnika enterijera 17. veka) čuvaju se i izuzetna blaga – kolekcija svešteničkih odora, flamanske tapiserije, ali i Karavađove slike. Umetnik Mikelanđelo Merisi Karavađo jedno vreme je živeo na Malti, čak postao i vitez ovog prestižnog reda, ali je iz Reda izbačen zbog ozbiljnih problema sa vlastima.
Pored “viteške” crkve, u Valeti se nalazi i nekadašnja rezidencija vitezova u kojoj je danas predsednik vlade i palata Velikog majstora iz 1571. godine koja je danas sedište malteškog parlamenta u kancelarija predsednika Malte. Ova palata je ujedno i jedna od najboljih kolekcija srednjovekovnog i renesansnog uružja na svetu. U Valeti se nalazi i jedno od najstarijih živih pozorišta Evrope, Pozorište Manoel, koje nosi ime po Velikom majstoru koji ga je osnovao.
Valeta je i najveća tvrđava na svetu sa visinom zida od 50 metara a ujedno i najdublja evropska luka. Zanimljivo je da sve zgrade na Malti imaju naziv, a boju prozora na zgradi parlamenta određuje stranka koja je na vlasti, te kad vlast drže nacionalisti, prozori su zeleni, a kad na izborima prevagnu laburisti, prozori budu crveni.
Ovo ostrvo snova i vitezova, kako ga nazivaju, puno je iznenađenja. Sa jedne strane će vas sačekati 11 megalitskih spomenika koji spadaju među najstarije u Evropi (na ostrvu Gozo), a sa druge britanske kolonijalne građevine i moderna letovališta, a kroz sve se kao povetarac provlači i arapski uticaj koji se ogleda i u građevinama i u kulinarskim specijalitetima. Svake godine Maltu poseti preko milion turista. Mnogi dolaze zbog prelepih plaža i čistog mora, ali u ovoj zemlji takozvani kulturni turizam ima veliki uticaj. Malta je po broju kulturno-istorijskih spomenika prva zemlja na svetu, a na 400 hiljada građana dolazi čak 360 crkava. Pored fascinantnih palata u Valeti u kojima su nekada živeli vitezovi, tu je i “Grad tišine” Mdina, gde živi 28 aristokratskih porodica, potomaka vitezova, ali i katakombe u mestu Rabat u kojima je nekad boravio sveti Pavle.
Pejzažom Malte suvereno dominira boja pustinjskog peska, jer je sve izgrađeno je od iste vrste kamena – posebne vrste krečnjaka boje Sahare.
Topla mediteranska klima, predeo kakav se zauvek pamti i burna istorija Maltu smeštaju na posebno mesto u Evropi. Kada se tome doda da je kriminal skoro iskorenjen, da su zdravstvo i školstvo besplatni i da je po veličini bruto nacionalnog dohotka Malta među prvih deset država Evrope, postaje jasno zašto Malta iz godine u godinu privlači i sve veći broj onih koji bi u njoj voleli da nastave svoj život.
S.Spasić
2 Responses to Malta, ostrvo snova i vitezova