Narodna banka – najlepša građevina Beograda s kraja 19. veka

Od trenutka kada je podignuta, zgrada Narodne banke bila je pravo čudo u Beogradu o kome se često govorilo. Krajem 19. veka, ovo zdanje našlo se i u turističkim vodičima kao preporuka šta se može videti u srpskoj prestonici, rame uz rame sa Sabornom crkvom, Konakom kneginje Ljubice, Konakom kneza Miloša ili Narodnim pozorištem.

KOnstantin Jovanovic

Mladi Konstantin Jovanović, na fotografiji Anastasa Jovanovića

Jedan od pripadnika srpske kulturne i političke elite 19. veka i čovek koji je mladost proveo u prvoj Državnoj štampariji u Beogradu, gde se istakao kao graver i slovorezač, 1838. godine postao je i državni stipendista Kneževine Srbije te je poslat u Beč na dalje školovanje. Anastas Jovanović, slavni graver, fotograf i najpoverljiviji čovek elitnog dinastičkog kruga, među svoje prijatelje mogao je da ubroji i Vuka Karadžića, Njegoša, vladiku Danila, i druge značajne ličnosti svog doba. U Beču je zbog političkih prilika u Srbiji, ostao sve do povratka kneza Miloša na presto 1858. godine. Tokom života u Beču, završio je Umetničku akademiju i izučio tehnike litografskog i fotografskog zanata, a zahvaljujući tome imamo unikatne dokumentarne podatke – portrete slavnih ličnosti naše kulture i isitorije, kao i litografije koje su prikazivale narodni život i običaje. Po povratku u Srbiju, Anastas Jovanović bio je i upravnik dvora kneza Mihaila Obrenovića.

Narodna banka Srbije 1889.

Narodna banka Srbije 1889.

U takvom je okruženju, u Beču, 1849. godine rođen Konstantin Jovanović, prvi Anastasov sin. Predodređen da postane „ponos porodice“, kako je to zabeležila u dnevniku njegova sestra Katarina Babić, Konstantin je dobio i vrhunsko obrazovanje. U porodici je negovan i patriotizam i odanost dinastiji Obrenović, a ključna figura u obrazovanju bio je upravo otac Anastas, koji je sina ostavio na školovanju u Beču i kada se sam vratio u Srbiju sa Obrenovićima. Posle završenih škola u Beču, Konstantin Jovanović je završio arhitekturu u Cirihu na Politehničkoj školi, koja je uvоđenjem novina u obrazovnom modelu postala jedna od prestižnih tehničkih škola u Evropi.

Po diplomiranju, Konstantin Jovanović je nakratko došao u Beograd 1870. godine, kada ga pre svega zanimaju ostaci turske arhitekture o kojima je svedočanstvo ostavio u svom crtaćem bloku. Nakon Beograda, odlazi u Rim, detaljno proučava renesаnsna i barokna zdanja, a 1877. je u Beču objavio i knjigu o arhitekturi crkve Svetog Petra u Rimu. Po povratku u Beč je otvorio atelje, ali je aktivno učestvovao i u izgradnji slavnog bečkog „Ringa“ i promene lica carskog grada.

U Beču se Jovanović oženio Anom Margaretom Glas. Dece nisu imali, a posle njene smrti 1908. godine, on sve češće i duže boravi u Beogradu, što prekida Prvi svetski rat.

Prvi objekat javne namene koji je Konstantin Jovanović izradio za Beograd bila je zgrada Narodne banke, podignuta 1889. godine. Slao je Jovanović i pre toga predloge za nekoliko projekata, ali Srbija nije za njih imala sredstava. Pre Narodne banke, Jovanović je u Beogradu projektovao dve privatne zgrade – kuću Marka Stojanovića i uz nju austrougarsko veleposlanstvo. Danas te građevine poznajemo kao Fakultet likovne umetnosti u Rajićevoj, u kome se čuva sećanje i na salu u kojoj je Nikola Pašić predao odgovor na austrijski ultimatum 1914. godine.

Izložba "Dinar naš novac", Foto: Narodna banka Srbije

Izložba “Dinar naš novac”, Foto: Narodna banka Srbije

Narodna banka Srbije, od svog osnivanja bila je u Hotelu Rusija, u Vuka Karadžića, pa u Kumanudijevoj kući u Knez Mihailovoj ulici. Prvi guverner NBS bio je Aleksa Spasić, a koliko se pazilo na ugled narodne banke govori i podatak da je glavni blagajnik morao da položi kauciju od 24 plate kao garant za dobro obavljen posao. Palata Narodne banke na uglu ulica Cara Lazara i Kralja Petra, na tadašnjem Zereku, koštala je 455.000 dinara (na primer plata prvog blagajnika iznosila je 500 dinara). Na samom uglu, zgrada ima bogatije dekorativne elemente, a na ostatku je mirnija – sa ritmičkim prozorima i po ugledu na italijansku renesansu koju je Jovanović uspešno primenio. Ova zgrada ujedno je i najveće zdanje Konstantina Jovanovića izvedeno u Beogradu i jedna od najlepših građevina u 19. veku. Drugi deo zgrade podignut je između 1922. i 1925. godine, takođe prema projektu Konstantina Jovanovića. On je bio autor i najsitnijih detalja unutrašnje dekoracije, a glavni majstor za enterijer bio je umetnik Paško Vučetić. Ti radovi Paška Vučetića, na kojima je kao đak radio i mladi Moša Pijade, danas ne postoje i prekriveni su novim detaljima prilikom rekonstrukcije. Stakleni svodovi u zgradi rađeni su u tehnici višebojnog vitraža a stubovi i obloge u holovima, prizemlju i spratu u kombinaciji mermera u više boja. Podovi su rađeni u keramici primenom mozaika. Posle Svetske izložbe u Parizu 1900. na kojoj je izlagana, bista Srbija vajarа Đorđa Jovanovića je kao otkup stigla u Narodnu banku i postavljena je na galeriji svečanog hola banke.

Svečana sala NBS

Svečana sala NBS, Foto: Narodna banka Srbije

Od trenutka kada je podignuta, zgrada Narodne banke bila je pravo čudo u Beogradu o kome se često govorilo, a čak je i Feliks Kanic zabeležio da je takva da „može da krasi svaki veliki grad“. Krajem 19. veka, ovo zdanje našlo se i u turističkim vodičima kao preporuka šta se može videti u srpskoj prestonici, rame uz rame sa Sabornom crkvom, Konakom kneginje Ljubice, Konakom kneza Miloša ili Narodnim pozorištem. Da pomene ovu zgradu nije odoleo ni Branislav Nušić, koji je u „Autobiografiji“ šaljivo primetio da se rodio u kućici u blizini Saborne crkve koja je zbrisana sa zemlje kako bi se izgradila banka, a da su trezori banke tačno tamo gde je bila soba u kojoj je baš on došao na svet.

Danas Narodna banka Srbije ima i zgradu na Slaviji, a u slavnoj palati Konstantina Jovanovića je kancelarija guvernera, viceguvernera, Arhiv Narodne banke Srbije i aktivan Muzej – Centar za posetioce koji se može posetiti svakog dana od 10 do 16 časova i gde se posetioci mogu upoznati sa osnovnom izložbenom postavkom „Novac na tlu Srbije“ i pratećim tematskim postavkama.

Suzana Spasić

Tekst je nastao u okviru projekta “Mapiranje skrivene kulturne baštine Beograda – Vodič kroz skrivenu baštinu beogradskih opština“, koji je sufinansiran iz budzeta Grada Beograda, Gradske uprave grada Beograda, Službe za informisanje. (UNS Press Centar  i Avant Art magazin)

Podelite ovaj tekst

DeliciousDiggGoogleStumbleuponRedditTechnoratiYahooBloggerMyspace

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.