Veličanstveno je stajati na obali Dunava

Dunav, Gvozdena kapija, foto: Stevan Aksentijević, via Pixabay

“Veličanstveno je stajati na obali Dunava” (Magnum est stare in Danubii ripa) , zapisuje Plinije Mlađi, u prvom veku.

Pre njega, u petom veku pre nove ere, Herodot je zaključio da je Dunav, odnosno ISTER, najveća svetska reka, bogata vodom i leti i zimi. A stotinak godina pre Herodota, o Dunavu nam je svedočio i jedan od antičkih pesnika, Hesiod, koji je zapisao da je “Dunav brat Nila“.  Aristotel je smatrao da Dunav izvire na Pirinejima i da se deli na dva toka, od kojih jedan ide ka Jadranu, a drugi ka Crnom moru. Rimljani su prvi krotili Dunav i njegove moćne vode. Tako da je već krajem prvog veka, Gaj Kornelije Tacit, slavni rimski govornik i istoričar, zapisao o Dunavu nešto više:

“Dunav izvire na blagim, laganim padinama planine Abnobe, prolazi kroz mnoge narode i najzad se, u šest rukavaca, probija u Crno more, a sedmi rukavac se gubi u močvarama.”

Početkom naše ere, Rimljani su se zaustavili na desnoj obali Dunava. Car Trajan je osvojio Dakiju, a zatim napravio put kroz neprohodnu klisuru. Na 964. kilometru od ušća, na Đerdapu, i danas stoji velika kamena tabla Tabula Traiana, kao deo ansambla rimskih spomenika iz vremena 100-103. godine i velikog Trajanovog osvajanja ovog područja. Na tabli piše:  “Imperator, Cezar, božanske nerve sin, Nerva Trajan Augustus Germanik, vrhovni sveštenik, zastupnik naroda po četvrti put, otac domovine, konzul po četvrti put, savladavši planinsko i dunavsko stenje, sagradio je ovaj put.”

Nešto niže, gde je tok reke mirniji, sagrađen je i prvi most na Dunavu. Ovo remek-delo arhitekture starog veka osmislio je za cara i izveo Apolodar iz Damaska. Gotovo 1000 godina je ovaj Trajanov most bio najduži na svetu.

Dunav kod Beograda, foto: S. Spasić

Ono što danas znamo o  Dunavu, najvažnijoj reci u Evropi, je da izvire na planini Švarcvald, gde nastaje spajanjem dve reke – Berg i Brogel, kod mesta Dounauešingena, pa otuda i naziv Dunau, odnosno Dunav. Berg je duža reka, pa se uzima kao izvor Dunava. U parku dvorca Dounaušingden, u 19. veku je postavljena fontana Donauquelle, koja simbolizuje izvor reke. Dunav je reka koja danas prolazi kroz deset zemalja a kroz istoriju povezivala je mnoge narode, te je iz toga pristeklo i mnoštvo naziva koje je ponela: Istros (Tračani), Mataos (Skiti), Danister i Danubius (Rimljani), Dunavius (Grci), Donau (Nemci i Austrijanci), Dunaj (Česi, Slovaci, Rusi), Danib (Francuzi), Duna (Mađari), Danibo (Italijani), Tuna (Turci), Dunarea (Rumuni), Dunav (Srbi, Bugari).

To je jedina reka u Evropi koja teče od zapada prema istoku, a njen značaj ogleda se u tome da povezuje jugoistok i centar Evrope, a otvaranjem kanala za Majnu i Rajnu, i sever Evrope.

Obale Dunava upamtile su najstarije stanovnike Evrope i prva organizovana društva evropske praistorije, o čemu živopisno svedoče Lepenski vir i Vinča, kao i mnoga druga arheološka nalazišta, a  jedno zanimljivo a nedovoljno istraženo je i nalazište Kalakača (Beška) koje datira iz perioda starijeg gvozdenog doba.

Obale Dunava danas zapljuskuju teritoriju deset zemalja, dok njegov tok obogaćuju vode iz dvadesetak zemalja, pa nije čudno ni to da je još 1856. godine Evropska komisija dala garancije o slobodnoj navigaciji za sve Evropljane.

Kroz Srbiju Dunav protiče na 588 kilometara, ima najveću širinu od 6000 metara (kod Golupca), a najmanju od samo 147 metara (Kazan) i najveću dubinu od 92 metra – sve to u Đerdapskoj klisuri, poznatoj i pod imenom “Gvozdena vrata”, u kojoj su sačuvane i neke praistorijske sorte biljaka, retke paprati, a na rumunskoj strani raste i posebna vrsta lale. Đerdapska klisura je najduža i najveća klisura u Evropi, i najstarija geološka dolina u ovom delu Evrope.

Ušće Save u Dunav, Beograd, foto: S. Spasić

Beograd, jedan od četiri glavna grada koja leže na Dunavu, pored Beča, Bratislave i Budimpešte,  nalazi se na 1170. kilometru (od ušća, kako se uobičajeno meri razdaljina na reci). Beograd je svakako jedan od najstarijih evropskih gradova, u svojoj istoriji mnogo puta osvajan, a njegov strateški izvanredan položaj na ušću Save u Dunav tome je doprineo.

Dunav je vekovima privlačio osvajače, istraživače, zaljubljenike u plovidbu, ribolovce, putnike i avanturiste. Legenda kaže da je brod Argo, sa Jasonom i Argonautima, u potrazi za zlatnim runom uplovio i u vode Istera, tj. Dunava. Plovili su uzvodno od Crnog mora i stigli do mesta “gde se reka račva”. Reku Savu prozvali su Zapadnim Dunavom i produžili put ka zapadu, pre toga se zaustavljajući kod naseljene stene Kaualak, na levoj strani iznad “račve”, odnosno ušća, kako bi se odmorili. To mesto danas znamo pod imenom Beogradska tvrđava i Kalemegdan.

I da ovaj tekst završimo rečenicom o Dunavu još jednog vojskovođe i osvajača, Napoleona:

“Dunav je kao car među rekama, večan kao Tibar, plodonosan kao Nil, veličanstven kao Misisipi, ljubljen kao Volga, živahan kao Rajna.”

S. Spasić