Od ateljea dvorskog fotografa do „okupiranog“ bioskopa

Milan Jovanović, dvorski fotograf, poleđina fotografije

Prvi objekat u Beogradu namenski građen kao fotografski atelje nalazio se u ulici Terazije 40 – zgradi u kojoj se danas nalazi bioskop „Zvezda“. Po projektu arhitekte Milana Antonovića, objekat je završen 1903. godine za Milana Jovanovića, dvorskog fotografa dinastija Obrenović i Karađorđević, kao i crnogorskog kralja Nikole.

Koncipirana je kao poslovni objekat sa ateljeom na spratu i dućanima u prizemlju. Atelje je imao delimično stakleni krov, zbog neophodnog prisustva svetlosti. Fasada je oblikovana u duhu secesije, sa dekorativnim kovinama i arhitektonskom plastikom u terakoti, a deo fasade i danas je sačuvan.  Dominantan motiv zgrade fotografskog ateljea predstavljaju bočni rizaliti sa predstavom puta koji drže fotoaparat, ograda balkona prvog sprata i reprezentativna ulazna kapija.

Današnji izgled nekadašnjeg foto ateljea, kasnije bioskopa Zvezda, foto S. Spasić

Tridesetih godina dvadesetog veka atelje prestaje sa radom. Fasada je  tada modernizovana, a dekorativni balkon na prvom spratu prekriven je limenom oblogom.

Posle Drugog svetskog rata zgrada je nacionalizovana. Prvi sprat je dodeljen „Beograd filmu“, a u prizemlju je bio restoran i modni atelje Ercegovac.

Ne zna se tačno ni kada je stakleni krov zemenjen limenim, a staklene fasadne površine zidom od opeke, ali se pretpostavlja se da je to urađeno ili neposredno pre ili posle Drugog svetskog rata.

U dnu parcele gde se nalazio atelje, industrijalac Šonda je 1911. godine podigao bioskop Koloseum. Njegov autentičan izgled nije sačuvan, u međuvremenu je dograđivan i pregrađivan, oduziman i vraćan vlasnicima, a 1961. godine je tu počeo da radi biskop „Zvezda“.

Glumica Vela NEgrinova kao model za Bogorodicu, Milan Jovanović 1895, foto: Muzej grada Beograda

Zgrada je 1992. godine proglašena za spomenik kulture, jer predstavlja jedini namenski građen foto-atelje. Ovo delo arhitekte Milana Antonovića je i značajno ostvarenje secesijske arhitekture.

Milan Jovanović je značajno ime srpske fotografije i zanimljiva ličnost. Potekao je iz porodice fotografa Stevana Jovanovića, a brat mu je čuveni slikar Paja Jovanović. Sin Milana Jovanovića bio je vajar Dušan Jovanović, unuka mu je bila rediteljka Sofija Soja Jovanović, a kum Branislav Nušić. Učio je fotografiju u rodnom Vršcu, a zatim i u Beču, Minhenu, Parizu i Trstu. Prvi fotograski atelje otvara 1887. godine u zgradi današnjeg Kulturnog centra Beograd, a 1902. godine se seli u novi, namenski građen atelje, koji je vrlo brzo postao okupljalište odabrane gradske publike.

Tokom bogate karijere, Milan Jovanović je fotografisao uglavnom portrete, a poslednje decenije 19. veka počeo je da radi panorame Beograda, Smedereva, Vranjske Banje i prenosi ih na razglednice, čime se svrstao među prve izdavače poštanskih karata. Bio je saradnik Kraljevskog narodnog pozorišta u Beogradu.

Milan Jovanović sa suprugom Darinkom, na dan venčanja 1889, foto Milan Jovanović

Za dve decenije rada, na prelazu vekova, fotografisao je akademike, književnike, slikare, novinare, političare, i mnogobrojne znamenite ličnosti srpske kulture, nauke ili umetnosti, kao što su: Ljubomir Nenadović, Milovan Glišić, Beta Vukanović, Stojan Novaković, Radoje Domanović, Stevan Sremac, Bora Stanković, Đorđe Krstić, Vladislav Petković Dis, Branislav Nušić, Bogdan Popović, Ilija Stanojević i drugi, kao i kraljeve Milana i Aleksandra Obrenovića, kraljice Nataliju i Dragu, kneginju Jelenu i mlade kneževiće Đorđa, Aleksandra i Pavla Karađorđevića. Od 1904. uradio je skoro sve zvanične portrete kralja Petra Prvog Karađorđevića i članova njegove porodice. Fotografije članova dinastija Obrenović i Karađorđević su koristili i strani putopisci koji su ih objavljivali u svojim knjigama. Dela Milana Jovanovića objavljivana su u periodici – u „Malom žurnalu“, „Ilustrovanom malom žurnalu“, „Večernjim novostima“, „Ilustrovanom Balkanu“, a pošto je bio i učesnik Prvog svetskog rata, ostavio je fotografske zapise i iz tog perioda koji su objavljivani u „Ilustrovanoj ratnoj hronici“ i drugim listovima.

Portret Paje Jovanovića,, Milan Jovanović, u ateljeu, 1893-96

Dela Milana Jovanovića imaju pored umetničke i veliku dokumentarnu vrednost.

Umro je u osamdesetoj godini, u Beogradu, 17. marta 1944. godine.

Na adresi Terazije 40, na mestu prvog fotografskog ateljea, u prizemlju su prodavnice i bioskop „Zvezda“. Deleći sudbinu većine bioskopa u Beogradu, posle privatizacije „Beograd filma“ 2007. godine i ovaj bioskop prestaje sa radom, a potom i godinama stoji prepušten sam sebi. Grupa mladih ljudi, nezadovoljna stanjem u kulturi, okupljajući se u „Pokretu za okupaciju bioskopa“  2014. godine okupira bioskop i otvara ga za posetioce. Organizuju se projekcije filmova, tribine… Trenutno su na zimskoj pauzi i najavljuju na proleće ponovno otvaranje bioskopa.

Na zgradi stoji tabla na kojoj piše „Fotografski atelje Milana Jovanovića“ kao podsećanje na prvi namenski izgrađen foto-atelje u Beogradu.

Slađana Dimitrijević

Tekst je nastao u okviru projekta “Mapiranje skrivene kulturne baštine Beograda – Vodič kroz skrivenu baštinu beogradskih opština“, koji je sufinansiran iz budzeta Grada Beograda, Gradske uprave grada Beograda, Službe za informisanje. (UNS Press Centar  i Avant Art magazin)