Carski darovi – još jedna enigma o Titu

Tito prima poklon

Tito prima poklon

Letnja izložba Carski darovi u Muzeju 25. maj  zbog velikog interesovanja publike umesto u avgustu, biće zatvorena 22. septembra. 

 Državnici su retko u prilici da primaju ili daruju lične poklone, a i tu je među izuzetnim bio doživotni predsednik SFRJ Josip Broz Tito, o čemu svedoči jedinstvena izložba „Carski darovi”otvorena u renovinarom prostoru Muzeja istorije Jugoslavije, a koja je u startu pobudila veliko interesovanje publike. Pre nego što se zakorači u svet Titovog doba satkan od 68 jedinstvenih predmeta izuzetne umetničke izrade, nastalih u najpoznatijim radionicama širom sveta, a koje su dobili Tito i Jovanka na dar od vladara širom sveta, autori, kustosi muzeja Momo Cvijović i Veselinka Kastratović Ristić, sa potpisnicom dizajna postavke Minom Milovanović, simbolično upućuju: Darežljivost nas čini srećnim, pomaže nam u stvaranju socijalnih veza i dobrih odnosa sa bliskim osobama, a izbor poklona daje nam mogućnost da izrazimo svoju naklonast, da predstavimo sebe ili pokaženo svoju moć.

Tito, carski darovi

Šlem, poklon Josipu Brozu Titu

-Najraniji poklon koji je Broz dobio iz jedne kraljevske kuće, simbolikom kao da anticipira njegov politički uspon. U toj grupi darova, to je ujedno i najstariji predmet. Pavle I, kralj Grčke, zemlje na temelju čije klasične književnosti je izveden simbolizam kacige, kao značenje moći, uzdizanja i neranjivosti, poklonio je Titu, u Atini 2. juna 1954. godine, antički korintski šlem, sa kraja VII – početka VI veka p. n. e. Šlem je isto tako zagonetan kao i nekim istraživačima život Josipa Broza. Naime, enigma je zašto je bronzani šlem, i pored toga što je izliven u punoj ratničkoj formi, izrađen u smanjenim dimenzijama, zbog čega nije mogao imati praktičnu upotrebu. Zanimljivo je da je Tito dobio na poklon još jedan, isto tako vredan šlem iz perioda mlađeg gvozdenog doba, oko 400.godine p. n.e. Iako ne predstavlja kraljevski poklon sa sigurnošću se pretpostavlja da je pripadao nekom plemenskom poglavaru, kaže kustos Momo Cvijović.

Tito je dugo bio na čelu države i više puta se susretao sa istim monarsima ili državnicima, što je njihov odnos učinilo manje protokolarnim. Brozova posebnost učinila je da Muzej istorije Jugoslavije baštini oko 200.000 predmeta od kojih najveći deo upravo čine pokloni koje je Tito dobio. Za tri i po decenije državničkog rada, susreo se sa 350 predsednika zemalja ili vlada, bio u 169 državnih poseta i boravio po pozivu u 73 zemlje. Od 1953. do 1979. ostvario je kontakte sa 17 monarha, evropskih, azijskih i afričkih zemalja, sa kojima je u tim prilikama razmenjivao poklone.

Tito, darovi, Kambodža

MAKETA CARSKE DVOKOLICE, Poklon princa Kambodže Norodoma Sihanuka, Beograd, 1959

-Carski, u nazivu izložbe, koristi se da bi se skrenula pažnja na ekskluzivnost poklona, bez obzira na činjenicu da su darodavci pored careva, bili kraljevi, prinčevi, šeici… Podeljena je u šest celina, arheološki, upotrebni i ukrasni predmeti, nakit, odlikovanja, u čijoj izradi u najrenomiranijim radionicama širom sveta su korišćeni  plemeniti metali, drago kamenje i najfiniji porcelan, kao i portreti članova vladarskih porodica iz Velike Britanije, Belgije, Danske, Norveške, Švdeske, Grčke, Luksemburga, Holandije, Avganistana, Kambodže, Japana, Irana, Nepala, Kuvajta, Jordana, Etiopije i Maroka. Odabrani eksponati datiraju od 7. veka p. n. e do polovine 20. stoleća, objašnjava Cvijović. U renoviranom prostoru Muzeja 25. maj, može se videti i replika carskog ukaza Kira Velikog iz 539 p. n. e, koju je Tito dobio u Teheranu, na proslavi 2.500 godina Persijskog carstva, od iranskog šaha Reze Pahlavija, zlatne tabakere koje su Jovanka i Tito dobili od grčkog kraljevskog para, a prva dama i od etiopskog cara Hajla Selasija, koji je najviše darivao jugoslovenski vladarski par. Tu je i glava Bude – dar avganistanskog kralja Mohabeda Zahira, figura izuzetno lepe i vredne kamile od srebra sa delovima u pozlati, poklon jordanskog kralja Huseina, zatim, luksuzan primerak arabljanskog bodeža sa bogatom dekoracijom u pozlati, poklon jemenskog kralja Ahmeda, maketa carskih dvokolica koju je poklonio princ Kambodže Norodom Sihanuk, potom maketa prestola cara Hajla Selasija, kutija norveškog kralja Olafa Petog, zlatna kutija sa brilijantima marokanskog vladara Hasana Drugog, ris od porcelana – dar danske kraljice Margarete Druge i princa Henriha, kutija za nakit koja datira sa kraja 19. veka – poklon japanskog princa Akihita i princeze Mičiko, koji su Titu, znajući za njegovo pasionirano bavljenje fotografijom, poklonili i najsavremeniji „nikon”.

 Sagovornik je ukazao na poklone koji se ne mogu videti na izložbi, kao što su vile u Marakešu i Adis Abebi i 12 parova papagaja od engleske kraljice Elizabete II, i na one koje još nisu pronašli, kao što je žardinjera od muranskog stakla, koju je poklonio holandski princ Bernard. Pominje i poklon predsednika Centralnoafričke Republike, o kome se zna samo iz dokumenata: Jedan karton sa jednim većim i 12 manjih brilijanata, drugo pakovanje sa jednim većim i 20 manjih brilijanata, jedan boks sa 23 manja brilijanta.

Tito u poseti Stokholmu

Josip Broz Tito u palati kralja Karla Gustava XVI, Stokholm, 1976

– I pored toga što je reč o darivanju na najvišem državnom nivou, dobar deo toga može se svrstati u kategoriju običnih, u umetničkom smislu trivijalnih, materijalno bezvrednih predmeta serijske proizvodnje za svakodnevnu upotrebu. Ali, sa druge strane, pojedinim od tih poklona ponosili bi se i najveći svetski muzeji. Skoro svi takozvani carski darovi spadaju u tu kategoriju, ističe Cvijović. Zavirili smo i u deo priče o tim posebnim eksponatima. Za vreme uzvratne posete u Beogradu, septembra 1955, grčki kralj Pavle i kraljica Frederika, Titu su poklonili verne replike u zlatu dva čuvena pehara iz Vafija, čiji se originali, rad kritskih umetnika iz XV veka p. n.e, nalaze u Nacionalnom arheološkom muzeju u Atini. Otkriveni su 1889. u jednom grobu kod lakonskog sela Vafio, po kojem su i dobili ime.

 Zamršenim igrama sudbine, jedna statua Bude, remek delo sa lokaliteta Hada iz IV veka n.e, dar avganistanskog kralja Mohamada Zahira, 2. novembra 1960, imala je više sreće od velikog broja sličnih statua iz zbirki Narodnog muzeja u Kabulu, koje su, ne tako davno, opljačkane i uništene od strane talibanskih vlasti, i pored toga sto su činile deo svetske kulturne baštine.

-U svetlu tih događaja čini nam se osnovanim postaviti pitanje o ralozima zbog kojih suveren jedne muslimanske zemlje poklanja visokom gostu predmet, koji  po svim elementima pripada drugoj kulturi, imajući u obzir da je u takvim prilikama, i na tom nivou, uobičajen poklon sa nacionalnim obeležjima i motivima, kaže sagovornik. Dodaje da je jedan od takvih  poklon iranskog šaha Reze Pahlavija koji je Titu prilikom proslave 2500. godišnjice Persijskog carstva, u Teheranu, oktobra 1971. godine, uručio repliku Ukaza Kira Velikog iz 539. godine p. n.e,  poznatog pod nazivom Kirov cilindar. Taj slavni dokument, u obliku glinenog valjka, bio je postavljen unutar vavilonskih zidina kao kamen temeljac i smatra se prvim pisanim spomenikom o ljudskim pravima, budući da propisuje versku toleranciju, ukidanje ropstva, kao i slobodu izbora i profesije. Otkriven je 1879. u Vavilonu i danas se čuva u Britanskom muzeju. Replika Kirovog cilindra nalazi se na drugom spratu zgrade UN u Njujorku, gde je tekst valjka preveden na šest službenih jezika.

 

Tito, carski darovi,Haile Selasije

Car Haile Salasije predaje poklon domaćinima, Beograd, 1954

Jedinstven je i dar cara Haila Selasija povodom Prve konferencije nesvrstanih u Beogradu, septembra 1961, a reč je o priboru za pisanje koji u stvari predstavlja maketu carskog prestola. Ispod baldahina na čijem se vrhu nalazi carska kruna, između dva anđela, nalazi se predstava prestola sa Davidovom zvezdom na naslonu, koja upućuje na legendarnu kraljicu od Sabe koja je u vezi sa kraljem Solomonom imala sina Menelika, rodonačelnika etiopske dinastije.

Divio se Nabukodonosor, a potom i Broz

Iako ne predstavljaju kraljevske poklone na izložbi su izložena dva izuzetna predmeta, replike u zlatu, iz jednog jedinog razloga. Originali ovih predmeta su pronađeni u kraljevskim nekropolama. Harfa sumerske kraljice Sub-ad, 2450. godina p. n.e, pronađena je prilikom iskopavanja Kraljevskih grobnica u Uru, u današnjem Iraku. Visoka je 1,20 m i ima jedanaest žica. Zvučna kutija od drveta bogato je ukrašena zlatom, dragim kamenjem i školjkama. Na čeonoj strani, ispod zlatne glave bika, prikazane su mitolške scene iz slavnog Epa o Gilgamešu. Ona je mogla biti jedan od predmeta kome se, u Zbirci čudesa čovečanstva, pre više od 2. 500 godina divio. U njenoj zlatnoj kopiji, koju mu je poklonio Husein el Bakr, predsednik Saveta komande revolucije i generalni sekretar iračke partije BAAS, 1979, kratko je uživao i Josip Broz.

 

Tito, Carski darovi

Tito i Jovanka Broz sa kraljicom Elizabetom II, 1972.

Dar na nivou Bakingema

 Priča ima i drugu stranu darodavne medalje, ono čime je Tito uzvraćao krunisanim glavama sveta, a pokloni se biraju pažljivo. Tako se iz jedne beleške saznaje da mesec dana pre najavljene posete Protokol predlaže Brozu poklon za englesku kraljicu Elizabetu II, 1972. godine. U obrazloženju se navodi kako je kraljičina sestra, princeza Margareta dve godine ranije primila na poklon skulpturu od mermera „Kupačica“, rad Frane Kršinića, “tako da ne dolazi u obzir da se kraljici daruje slična skulptura”. Za poklon se zato predlaže skulptura „Devojka sa jaretom“, akademskog vajara Andrije Krstulovića, učenika Ivana Meštrovića, koji je isklesao statuu Njegoša i dve karijatide na mauzoleju Petra Petrovića, a takođe je radio na dvema karijatidama za Meštorvićev spomenik Neznanom junaku na Avali. Budući da je Krstulović manje poznat u inostranstvu, Protokol uz poklon prilaže podatke o autoru „da Kraljica vidi da se radi o priznatom umetniku”. Još se dodaje da je skulptura „Devojka sa jaretom“ od ružičasto – crvenog egipatskog asuanskog granita, isklesana od fragmenta jednog stuba namenjenog za Dioklecijanovu palatu u Splitu, od koga je izrađen i egipatski obelisk na Trgu Konkord u Parizu.

 

Vladimir Đuričić

fotografije: Muzej istorije Jugoslavije

 

Podelite ovaj tekst

DeliciousDiggGoogleStumbleuponRedditTechnoratiYahooBloggerMyspace

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.