“Pijana lađa” i Savin brodolom

Sava Šumanović, Pijana lađa, 1927. Muzej savremene umetnosti, Beograd

Priču o Savi Šumanoviću,  možemo početi sa više strana, od biografskih podataka, preko galerije u Šidu koju je gradu zaveštala Savina majka Persida, pa preko ciklusa slika i tumačenja različitih perioda stvaralaštva.

Odlučili smo da temu broja otvorimo nekako iz sredine, pričom o jednoj od najpoznatijih slika Save Šumanovića, koja se danas nalazi u postavci Muzeja savremene umetnosti u Beograu. Reč je o kompoziciji PIJANA LAĐA.

Tokom svog poslednjeg boravka u Parizu, u vremenu kada se, narušenog zdravlja, Sava Šumanović  bori protiv svojih unutrašnjih demona, u grčevitom radu od sedam dana i noći bez prekida, 1927. godine, nastaje slika Pijana lađa.

U to vreme, njegov prijatelj, pesnik Rastko Petrović prevodi istoimenu pesmu Artura Remboa, za koju se smatra da je poslužila kao inspiracija Savi, pored slike „Splav Meduze“ Teodora Žerikoa.

Na slici Pijana lađa prikazane su ženske i muške figure u čamcu, zaljuljane na uzburkanom moru. Raspusni, lakomisleni, pijani, likovi na kompoziciji prepušteni su talasima, buri koja ih nosi ko zna kuda. Tako raskalašni oni se gibaju u istom pravcu, uravnoteženo.

Sava Šumanović, Skica za “Pijanu lađu”, Galerija Sava Šumanović, Šid

Iako je Sava Šumanović izbegavao ovakve teme, kao i da pronalazi vezu između književnih dela i slikarskih, za ovu sliku uradio je više skica, od kojih se tri anas nalaze u Galeriji u Šidu. Sliku je izložio na pariskom Salonu nezavisnih, a ocene kritike bile su podeljene. Slika je bila reprodukovana na naslovnoj strani februarskog broja umetničkog časopisa Le Crapouillot.

Početkom 1928. godine slika Pijana lađa je izložena u Pariskom salonu nezavisnih. Slika je bila reprodukovana na naslovnoj strani februarskog broja umetničkog časopisa Le Crapouillot, a kritičari su je dočekali sa podeljenim mišljenjima. Pol Fierens piše da slika govori o „značajnoj evoluciji kao nekoj vrsti radosnog, živog romantizma“, a Rene Žan naglašava „ekspresivnu čulnost sa elementima raspoređenim u ritam koji žestinom boja oslobađa radost nesumnjivu i prilepčivu, radost romantičnu“. U Beogradu je slika naišla na pohvale. Todor Manojlović je napisao da je to najuspelije Šumanovićevo delo naslikano bojama plamena i oluje.

Slika je i kod samog Šumanovića zauzimala posebno mesto. Kada je septembra iste godine imao izložbu u Dvorani Novog univerziteta u Beogradu, pod brojem jedan navedena je Pijana lađa.

Ova „pijana barka“ izgubljenih u vremenu i prostoru, ova slika jednog vremena i simbol svog doba, kao da je najavila jedan drugi brodolom – Savine duše. Sam Sava Šumanović je povodom nekoliko negativnih kritika zapisao i ovo: „Slika je diskutovana, a ja sam poludeo.“

Slika Pijani brod je prodata na samostalnoj izložbi u Beogradu 1928. godine. Tridesetak godina kasnije, kolekcionar i arhitekta Milan Sekulić je sliku ustupio Muzeju savremene umetnosti u Beogradu,  gde se i danas čuva.

Pijani brod
Dok silažah, nedavno, niz nehajne Reke,
Lađari me, osetih, prestadoše vući;
Njih, gole, o šarene pribiše direke…
…
Bezbrižan, bez posade bejah, u slobodi!
Reke me, kad prestade metež da mahnita,
Pustiše da zaplovim kud me želja vodi.
…
Ja krenuh! I slavniji darmar zahvati me
Od onog što odnosi kopna odronjena.
Bura me prepustila svome blagoslovu.
…
I od tog se vremena kupam u Poemi
Mora, sjajem sazvežđa obliven, i mlečan…
…
Besna stada talasa kroz niz dugih dana
Ispraćah u juriše na hridinu mnogu…
…
I ja, brod zalutao u zatonskoj kosi,
Uraganom zavitlan u eter bez ptica…
…
Zvezdana sam otočja video! Gde neznan
Kraj nebeski, raskriljen, svog skitnika čeka.
…
No mnogo se naplakah! Jer bolne su Zore.
I mesec je okrutan, i sunčevo oko.
Ljubavi me opojnim mrtvilima more.
O, nek trup mi prepukne! Nek tonem duboko…

Artur Rembo – Pijani brod (Pijana lađa)