Plavi anđeo iz Arilja

Plavi anđeo, Crkva Svetog Ahilija, Arilje, foto T. Ognjević

„Ko tebe nije video taj ne zna Sebe“, zapisaće pesnik Branko Miljković, zagledan u jednog anđela, nepoznatog svetu što je nesklon da oči podigne u mistične visine hrama, ka onoj tački, jedinoj osim ljudskog srca, na kojoj se odigrava velika tajna nebo-zemne istorije.

U zadužbini zlosrećnog kralja Dragutina Nemanjića u Arilju, anonimni živopisac je naslikao tog anđela kako, gotovo nematerijalan, lebdi visoko na zidu oltarske pregrade. Poznavaoci umetnosti i ikonografije već ocvalog monumentalnog stila svojstvenog poznom 13. veku, prepoznaće u tom vanredno lepom liku, zaogrnutom u eterično plavu tuniku svu od neba i svetla, arhanđela Gavrila donosioca blage vesti, odnosno onog arhanđela povlašćenog da i Devici Mariji, ali i vaskolikom svetu najavi začeće Hristovo. Jedan pogled na zid parnjak oltarske pregrade, tačnije na njegovu desnu stranu na kojoj se nalazi lik Bogomatere u tamnomodrom ogrtaču, nevino-zbunjen, uznemireno podignutih očiju ka božanskom glasniku, nedvosmisleno ukazuje posmatraču da pred sobom ima prizor Blagovesti.
Snaga i nadzemaljska lepota Gavrilova zasenjuju svaki drugi živopisani lik u ariljskom hramu, pa čak i idealizovane, čudesno privlačne u svom dostojanstvu, likove kraljeva Milutina i Dragutina, te kraljice Kataline – Dragutinove žene, sa već znamenitog ktitorskog portreta. Ni na jednoj drugoj fresci u Arilju neće se ponoviti tako čudesan spoj elementarne snage i lepote gotovo ušle u granice vizije. Kao da je živopisac, stojeći visoko na skeli ispred praznog zida, namah pred sobom imao živi model i nadahnut i zastrašen jednovremeno njegovom večnom, a bezvremenom lepotom, tu istu lepotu i snagu u jednom dahu pretočio u sliku.

Nema nikakve sumnje da je pored mileševskog Belog anđela, ariljski Plavi anđeo jedna od najlepših fresaka u ukupnom nasleđu srpskog srednjeg veka. Samo treba podići oči u mističnu visinu ariljskog hrama ili pogledati u svoje srce kako je to pred ovim Plavim Gavrilom učinio Branko Miljković zapisujući:

„Ovaj konkretni Anđeo, ostavljen sam sobom iznutra, da je u pustinji rekao bi: Šta će mi nada ako ne da sačuvam ovu pustinju. Da siđe sa zida, rekao bi: Ovo je predeo koji produžuje ljubav.“

Tamara Ognjević

ARTIS CENTAR