Šumadija – istorija i mit
Na marginama jedne promocije
U utorak, 21. aprila 2015. godine, Kuća Đure Jakšića, ustanova kulture Stari grad, bila je domaćin jednog od uobičajenih skupova predstavljanja novih knjiga. Na ovaj skup pozivaše Centar za mitološke studije Srbije iz Rače. Govorilo se o Mitološkom zborniku broj 33. Tema zbornika beše Šumadija – istorija i mit. Iskreno, mit beše usputni, a istorija glavna putanja kojom se kretahu predstavljači, a kojom su se kretali i saradnici ovog impozantnog zbornika.
Dve su neobičnosti i u samom pozivu na ovaj događaj. Rača, opštinsko mesto kod Kragujevca, predstavlja u Beogradu knjigu o Šumadiji! Slična knjiga nije se pojavila tokom poslednjih osam decenija. Prezentatori su imali težak posao: trebalo je zainteresovati pedesetak prisutnih za Zbornik koji ima 770 strana, zbornik u kome je sarađivalo četrdesetak stručnjaka raznih profila. Taj zadatak je imala jaka ekipa koju su činili prof. dr Miodrag Stojanović i još četvorica saradnika. Učinili su to kratko, jasnim i razumljivim jezikom, izvlačeći na površinu raznovrsne teme i interesantne detalje.
Razume se, počelo se sa dosadašnjim pregledom istraživanja. Čudno, ali rezultati tih istraživanja, kao i opširnije studije o Šumadiji, objavljivani su češće van Šumadije. Stotinak lokaliteta iz praistorije pružili su dobru podlogu za tekst o Šumadiji u praistoriji, pećinskim staništima i naseljima raznih kultura. Srednji vek je još bogatiji, tu je priča o grbu Šumadije, o nekim manje poznatim a značajnim crkvama, o numizmatičkim nalazima iz Kovačevca, razmišljanja o nekim geneološkim podacima, recimo o vojvodi Jakši, rodonačelniku Jakšića.
Karađorđe je tema više radova, a posebno je zanimljiv rad o Karađorđu u Gorskom vijencu, kao i o transpoziciji njegovog lika u Sarajlijinoj Tragediji srpskoga gospodara i vožda Karađorđa. Namesnički ustav Srbije, donet na Velikoj Ustavotvornoj skupštini u Kragujevcu 1869. godine je međaš, njime počinje istorija parlamentarizma u Srbiji. Vojna istorija Kragujevca i Šumadije je nezaobilazna tema ovakvog zbornika, a svoje mesto našao je i tekst o oslobođenju Šumadije i Pomoravlja krajem Velikog rata 1918. godine, kao i neki detalji o lekarima u tom ratu.
Čini se da je rad o kulturološkoj slici Carigradskog druma kroz Srbiju, slici te najvažnije saobraćajnice Balkanskog poluostrva u 19. veku izuzetnio interesantan. Smatralo se da je drum neutralno zemljište, dostupno svim prolaznicima. Drum je sagledan kroz tekstove poznatih putopisaca toga doba Ota Pirha, Fransisa Ervea, Alfonsa de Lamartina. Narodno stvaralaštvo Šumadije je privlačnu oblast, a da i ne pominjemo upoznavanje sa đeneralom i jedinim vojnikom srpskim akademikom Jovanom Miškovićem i njegovim doprinosom srpskoj nauci. Privlačan je i tekst o knezu Mihailu kao prvom srpskom dendiju, čime se našao u društvu Bodlera, Prusta, Gotjea. Ar deko u arhitekturi Kragujevca imaće svoje čitaoce, a tekst o piscima Šumadije 19. veka (Milan Milićević, Čedomilj Mijatović, Pera Todorović, Svetolik Ranković, Dragutin Ilić, Radoje Domanović, Ilija Vukićević) predstavlja ove značajne ličnosti kulturne istorije Srbije 19. veka kao Šumadince. “Hronika moje varoši” Momčila Nastasijevića, jednog od naših zaboravljenih pisaca je pokušaj Milice Karić sa kragujevačkog filološkog falkulteta da istraži spoj istorije i mita u Nastasijevićevom stvaralaštvu.
Naći na jednom mestu pravo bogatstvo podataka o geografiji, hidrografiji, religiji, arheološkim nalazištima, književnim rodovima i njihovim autorima, o poznatim ljudima i istorijskim zbivanjima, o crkvama i manastirima, o arhitekturi, jeziku, kulturi, običajima Šumadije, ne samo da je vredno čitanja i dočitavanja, nego je i obaveza svakog ozbiljnijeg istraživača ovog centralnog područja Srbije. Vrednost ovog zbornika u moru raznolikih kulturnih zbivanja, hendikepiran mestom iz koga dolazi, iako je to očigledna varka, možda može da prođe manje zapaženo nego zaslužuje. To ne bi smelo da se desi.
Dimitrije Diso Janičić